Για δεκαετίες οι πολεοδομίες στη χώρα μας αποτελούσαν έναν από τους πιο δυσλειτουργικούς και διαβλητούς θεσμούς της δημόσιας διοίκησης. Γραφεία-λαβύρινθοι χαρτιών και φακέλων, υπάλληλοι με ανεξέλεγκτη εξουσία, διαδικασίες που κινούνταν με ρυθμούς χελώνας και μια διαχρονική οσμή σκανδάλων: αυτή ήταν η εικόνα που είχαν οι περισσότεροι πολίτες όταν άκουγαν τη λέξη «πολεοδομία».Δεν ήταν σπάνιο να ακούσει κανείς φράσεις όπως «χωρίς φακελάκι δεν προχωράει τίποτα» ή «αν δεν έχεις γνωστό στην πολεοδομία, ξέχνα το». Oλα αυτά φαίνεται, επιτέλους, να γίνονται παρελθόν.
Η κυβέρνηση ανακοίνωσε πριν από λίγες ημέρες ένα πακέτο 25 μεταρρυθμιστικών δράσεων που προγραμματίζεται να υλοποιηθούν έως το τέλος του έτους.
Μεταξύ των 25 δράσεων ξεχωρίζει η σχεδιαζόμενη παρέμβαση στον τομέα των πολεοδομιών για την οποία τα συναρμόδια υπουργεία επεξεργάζονται προτάσεις με επίκεντρο την εξυπηρέτηση του πολίτη, τη διαφάνεια και την αποτελεσματικότητα. Η κυβέρνηση αναγνωρίζει πως πρόκειται για έναν τομέα στον οποίο συσσωρεύονται εδώ και χρόνια σοβαρά προβλήματα όπως καθυστερήσεις, ελλείψεις προσωπικού αλλά και φαινόμενα διαφθοράς, τα οποία καταγράφονται συστηματικά σε καταγγελίες πολιτών και επαγγελματιών.
Οπως σημειώνεται από κυβερνητικές πηγές, οι πολεοδομίες αποτελούν χαρακτηριστική έκφανση αυτού που περιγράφεται ως «βαθύ κράτος». Παρότι, όπως υπογραμμίζεται, έχουν ήδη γίνει σημαντικά βήματα στον ψηφιακό μετασχηματισμό του Δημοσίου, οι πολεοδομικές υπηρεσίες παραμένουν ένας τομέας όπου απαιτούνται στοχευμένες και ουσιαστικές παρεμβάσεις.
Η αλλαγή στις πολεοδομίες δεν θα είναι μια απλή αναδιάρθρωση ή μια ακόμα «μεταρρύθμιση» στα χαρτιά αλλά μια κατεδάφιση εκ θεμελίων και επανασύσταση του θεσμού. Με έναν σχεδιασμό που παραπέμπει σε restart από το μηδέν, επιχειρείται να διαλυθούν πλήρως τα δίκτυα διαφθοράς που είχαν εγκατασταθεί και παγιωθεί εδώ και δεκαετίες.
Η βασική τομή είναι η ίδρυση των Ανεξάρτητων Οργανισμών Πολεοδομικού Ελέγχου, οι οποίοι αντικαθιστούν τις υφιστάμενες πολεοδομικές υπηρεσίες των δήμων. Οι νέοι αυτοί οργανισμοί δεν θα υπάγονται σε τοπικές δημοτικές αρχές αλλά σε κεντρική Αρχή με διαφανείς διαδικασίες επιλογής προσωπικού, αξιολόγησης και λογοδοσίας.
Παράλληλα, θεσμοθετείται η πλήρης ψηφιοποίηση όλων των πολεοδομικών διαδικασιών.
Οι άδειες οικοδομής, οι έλεγχοι νομιμότητας, οι εγκρίσεις, ακόμα και οι επιτόπιες αυτοψίες, θα καταγράφονται πλέον σε πραγματικό χρόνο, με χρήση γεωχωρικών δεδομένων, φωτογραφιών και τεχνητής νοημοσύνης για τη διασταύρωση στοιχείων. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι δεν θα υπάρχει πλέον χώρος για παρεμβάσεις, καθυστερήσεις ή... χαμένα έγγραφα.
Επιπλέον, θεσπίζεται μητρώο επιθεωρητών με αυστηρά κριτήρια, ενώ κάθε επαγγελματίας (πολεοδόμος, αρχιτέκτονας, μηχανικός) θα αξιολογείται βάσει ψηφιακού ιστορικού έργων και ελέγχων. Επισκέψεις στους φακέλους και «διευκολύνσεις» σε συγκεκριμένους πελάτες αναμένεται να αποτελέσουν παρελθόν.
Είναι κοινό μυστικό ότι διαχρονικά επίορκοι δικηγόροι, μηχανικοί, υπάλληλοι πολεοδομιών, ακόμη και μέλη του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους φέρονται να εμπλέκονται στο κύκλωμα των υπόγειων συναλλαγών αλλά και της διαφθοράς των πολεοδομιών που συνέχιζε να δρα ανενόχλητο για χρόνια ταλαιπωρώντας τους πολίτες.
Το διαχρονικό απόστημα των διεφθαρμένων υπαλλήλων εξαπλωνόταν από τη Χαλκιδική έως τη Ρόδο, την Κρήτη, την Πελοπόννησο και τρεφόταν με… γρηγορόσημα προκειμένου κάποιος να μπορέσει να κάνει τη δουλειά του.
Η έκνομη κατάσταση που επικρατεί στα πολεοδομικά θέματα κυρίως στον νησιωτικό χώρο εξαιτίας της ισχυρής οικιστικής πίεσης που υπάρχει αλλά και της έντασης των τουριστικών επενδύσεων ώθησε επίσης την κυβέρνηση να παρέμβει μεταρρυθμιστικά για τη μεταφορά των πολεοδομιών και, σε κάθε περίπτωση, για ανατροπή του υφιστάμενου καθεστώτος λειτουργίας που κρίνεται αναποτελεσματικό και ανεξέλεγκτο λόγω τοπικών συμφερόντων και συναλλαγών.
Αν ανατρέξει κανείς στο παρελθόν θα δει ότι η όποια μεταφορά των πολεοδομιών από το υπουργείο Εσωτερικών σε κάποιο άλλο υπουργείο θα πρέπει να γίνει με σοβαρότητα και μελέτη καθώς το προηγούμενο πείραμα το 2011 (από τις νομαρχίες στους ΟΤΑ) ήταν πλήρως αποτυχημένο.
Δεν είναι μυστικό ότι η κοινωνία είχε προ πολλού χάσει την εμπιστοσύνη της στις πολεοδομίες. Οι επί χρόνια ανεξέλεγκτες πρακτικές, η ατιμωρησία και η ανοχή σε παράνομες οικοδομές, σε «τακτοποιήσεις» κατά παραγγελία και σε απειλές με πρόστιμα όταν δεν υπήρχε… συμμόρφωση, δημιούργησαν μια εκρηκτική εικόνα. Αν κάποιος θεσμός μπορούσε να χαρακτηριστεί σφηκοφωλιά της διαφθοράς, αυτός ήταν η πολεοδομία.
Ο συνδυασμός έλλειψης ελέγχου και προσωπικών εξυπηρετήσεων μετέτρεψε έναν θεμελιώδη μηχανισμό του κράτους σε εργαλείο εκβιασμών και παρατυπιών. Και το τίμημα το πλήρωναν πάντα οι απλοί πολίτες: καθυστερήσεις μηνών, παράλογες απαιτήσεις και ένα συνεχές αίσθημα εξάρτησης από «μέσον».
Ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, Κωστής Χατζηδάκης, δηλώνει πως μια τέτοια αλλαγή «δεν μπορεί να γίνει από τη μια στιγμή στην άλλη, θα υπάρξουν συζητήσεις και μελέτες, αλλά είναι μία μεταρρύθμιση που θα γίνει στο δεύτερο εξάμηνο του 2025».
Σε κάθε περίπτωση, τη δραστική παρέμβαση από την κυβέρνηση και το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας στον τρόπο με τον οποίο θα εκδίδονται οι άδειες δόμησης, είχε προαναγγείλει πρόσφατα ο πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, σε εκδήλωση για την παρουσίαση των αποτελεσμάτων της αξιολόγησης δημόσιων υπηρεσιών από τους πολίτες, στην οποία οι πολεοδομίες βαθμολογήθηκαν… κάτω από τη βάση. Σύμφωνα με τα όσα ανέφερε τότε, «το σύστημα αυτό έχει φτάσει πια στα όριά του και πρέπει να αναμορφωθεί με τρόπο πολύ πιο δραστικό».
Η πρόκληση είναι τεράστια. Το να ξηλώσεις ένα σύστημα σήψης δεν είναι εύκολο. Χρειάζεται πολιτική βούληση, διαφάνεια και, κυρίως, επιμονή σε βάθος χρόνου. Ομως, για πρώτη φορά φαίνεται πως υπάρχει πραγματική πρόθεση να εφαρμοστεί κάτι βαθιά ανατρεπτικό: να χτιστεί ένα θεσμικό πλαίσιο που λειτουργεί για τον πολίτη και όχι εναντίον του.
Ηρθε η ώρα να πέσουν οι μάσκες και τα σαθρά θεμέλια. Γιατί ένα κράτος δικαίου δεν μπορεί να χτίζεται πάνω σε αυθαιρεσίες.
