Λένε πως το πρώτο θύμα του πολέμου είναι η αλήθεια. Τόσο η Ιστορία όσο και η κοινή λογική εν πολλοίς συμφωνούν με αυτό τον αφορισμό. Ωστόσο, κάτι που συμβαίνει συχνά με τους αφορισμούς είναι ότι χρησιμοποιούνται καταχρηστικά. Σχετικά με τον σημερινό πόλεμο στην Ουκρανία, εν προκειμένω, είναι ισχυρή η άποψη ότι δεν μπορούμε να ξέρουμε τα τεκταινόμενα στις ουκρανικές πόλεις αφού δεν είμαστε εκεί για να τα ζήσουμε, αλλά δεν είναι ακριβώς έτσι τα πράγματα. Η επικοινωνία έχει αλλάξει πολύ σε σύγκριση με το παρελθόν για να ισχύει κάτι τέτοιο.
Όλα τα άρθρα του Μιχάλη Δεμερτζή
Εκείνοι που λένε βέβαια ότι δεν μπορούμε να ξέρουμε (δηλαδή οι της ρωσικής, της φιλορωσικής και της «ουδέτερης» πλευράς κυρίως), φαίνεται να έχουν λογικά επιχειρήματα: Καθώς ενημερωνόμαστε είτε από τις αρχές της Ρωσίας είτε από τις αρχές της Ουκρανίας είτε από ανταποκριτές της Δύσης η οποία έχει πάρει ξεκάθαρα το μέρος της Ουκρανίας, φαίνεται πως είμαστε καταδικασμένοι να βρισκόμαστε μέσα σε έναν κυκεώνα fake news που εξυπηρετούν είτε τη μία είτε την άλλη πλευρά. Υπάρχει ένας σοβαρός αντίλογος σε αυτό, όμως, και τον βλέπουμε κάθε μέρα να επιβεβαιώνεται στην πράξη: Τα μέσα επικοινωνίας σήμερα παραείναι αποκεντρωμένα για αυτή την τριχοτομημένη λογική.
Πιο συγκεκριμένα, πρώτον, ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι ο πρώτος πόλεμος στον οποίο εμπλέκεται η Δύση (με την έννοια ότι έχει επιλέξει πλευρά) και παράλληλα έχουμε την επιλογή οι πολίτες της, αν θέλουμε, να ενημερωνόμαστε εξ ολοκλήρου και απευθείας από την αντίπαλη πλευρά. Και δεύτερον και σημαντικότερο, το σοσιαλμιντιακό πρόβλημα που εν καιρώ ειρήνης λέγεται «χείμαρρος ανεξακρίβωτων πληροφοριών», στον πόλεμο έχει γίνει «χείμαρρος ακατέργαστων εικόνων» και δεν είναι πλέον καθόλου πρόβλημα. Βλέπετε, ουσιαστικά όλες οι κάμερες των smartphone ενός ολόκληρου λαού έχουν στραφεί στο ίδιο ζήτημα και κυριολεκτικά στις ίδιες τέσσερις-πέντε τοποθεσίες και διοχετεύουν σε πραγματικό χρόνο τα σχετικά ντοκουμέντα προς τον υπόλοιπο πλανήτη, ο οποίος ασχολείται ολόκληρος με το ίδιο αυτό ζήτημα.
Με άλλα λόγια, ενώ η διάχυση των πληροφοριών για την Ουκρανία έχει αφεθεί σε επίσημες κρατικές αρχές και κυρίαρχα διεθνή ΜΜΕ, οι εικόνες διαχέονται στον έξω κόσμο από τους απλούς ανθρώπους που βρίσκονται στο πεδίο και αφήνεται στους υπόλοιπους από εμάς (ιδιώτες, θεσμούς και εγχώρια ΜΜΕ) να κάνουν τη διασταύρωση με τις επίσημες πληροφορίες ή με άλλα στοιχεία που υποπίπτουν στην αντίληψή τους. Όλη αυτή η διαδικασία φαίνεται ότι έχει ως πρακτικό αποτέλεσμα ένα ξεσκαρτάρισμα ειδήσεων και εικόνων/βίντεο που ξεχωρίζει όχι μόνο τα ασήμαντα από τα σημαντικά, αλλά, κυρίως, τα «ύποπτα» από τα αληθινά. Και, στα αλήθεια, μετά από περίπου 20 χρόνια τριβής με τον ωκεανό που λέγεται «μέσα κοινωνικής δικτύωσης», είμαστε πλέον πολύ προπονημένοι για αυτή τη δουλειά.
Σε ό,τι αφορά, για παράδειγμα, την ενημέρωσή μας για τον βομβαρδισμό του νοσοκομείου της Μαριούπολης, ακολουθήθηκε μία τέτοια διαδικασία διασταύρωσης. Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση της σφαγής Ουκρανών αμάχων από ρωσικές δυνάμεις στη Μπούτσα: Αρχικά, οι εικόνες από τη σφαγή έφεραν την αναμενόμενη διάψευση από τη Μόσχα, αυτό μετά έφερε φωτογραφίες δορυφόρου από την πλευρά της Δύσης (άλλο ένα θαύμα της τεχνολογίας που δεν υπήρχε σε προηγούμενους πολέμους) που διαψεύδουν τη διάψευση, το οποίο πιο μετά έφερε τις κατηγορίες της Μόσχας για «κατασκευασμένες» φωτογραφίες και, στο τέλος, έγινε κάτι που παλαιότερα δεν θα γινόταν ποτέ: Άρχισαν να βγαίνουν στη φόρα βίντεο που συνάδουν απόλυτα με τις φωτογραφίες και, το κυριότερο, βίντεο με εκτελέσεις αμάχων.
Για να μην παρεξηγηθούμε, δεν υποστηρίζουμε ότι η ενημέρωση που δεχόμαστε, τώρα που μιλάμε, είναι πλήρως αμερόληπτη ή ότι τα social media έχουν υποσκελίσει σε αξιοπιστία τα παραδοσιακά ΜΜΕ. Λέμε ότι ο ρόλος της τεχνολογίας και των social media στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι θετικός, επειδή, κατά βάση, πάρα πολλές οπτικές επάνω σε ένα ζήτημα είναι προτιμότερες από πάρα πολύ λίγες. Βέβαια, οι πολλές και επιφανειακές οπτικές, όπως τις βλέπουμε σήμερα στο διαδίκτυο, έχουν το κόστος των λεκτικών ακροτήτων και της διχαστικής απεικόνισης της πραγματικότητας, αλλά σε ένα ήδη πολύ ακραίο και διχαστικό γεγονός όπως ένας πόλεμος, φαίνεται πως είναι χρήσιμες (ειδικά σε συνδυασμό με τα κυρίαρχα ΜΜΕ).
Πριν τον καιρό των social media, οι οπτικές σε μεγάλα ζητήματα ήταν πιο περιορισμένες, για αυτό και πολύ πιο στεγανοποιημένες. Για παράδειγμα, κατά τον Μεσοπόλεμο, οι New York Times (διαχρονικά από τα πλέον αξιόπιστα μέσα παγκοσμίως) πέρασαν στα ψιλά πολύ σοβαρά γεγονότα, όπως τον Μεγάλο Λιμό της Ουκρανίας υπό τον Στάλιν ή την άνοδο του Χίτλερ στη Γερμανία. (Ο διευθυντής των Times Στο Βερολίνο, βλέπετε, ήταν ναζιστής!) Με Facebook και Twitter ενεργά τότε, αποκλείεται ο κόσμος να ήταν το ίδιο εφησυχασμένος μπροστά σε τέτοια φαινόμενα. Εν ολίγοις, τα πράγματα στην ενημέρωση σήμερα μπορεί να είναι άσχημα μεν, αλλά ταυτόχρονα είναι και πολύ καλύτερα από παλαιότερα. Και, ειδικότερα, όταν γίνονται ακραία και υπερβολικά εγκλήματα στον πραγματικό κόσμο, οι ακρότητες και οι υπερβολές που γράφονται στο διαδίκτυο σχετικά, όσο να ‘ναι, παύουν να είναι το πραγματικό μας πρόβλημα…
