Τα οικονομικά έπαιζαν έναν περιορισμένο ρόλο στην εξωτερική πολιτική, η οποία αφορούσε συνήθως, πολέμους, συγκρούσεις και ανθρώπινες καταστροφές – και τρόπους να τις αποφύγουμε. Αλλά ούτε η Κίνα ούτε οι Ηνωμένες Πολιτείες διαχωρίζουν τώρα τα οικονομικά από τη γεωπολιτική.
Ο ανταγωνισμός μεταξύ τους είναι ταυτόχρονα ένας οικονομικός ανταγωνισμός και ένας ανταγωνισμός για την ασφάλεια. Πρόκειται για απειλή του πολυμερούς συστήματος στο οποίο βασίζεται η Ευρωπαϊκή Ένωση για σχεδόν επτά δεκαετίες καθώς και στον διαχωρισμό των εξωτερικών οικονομικών σχέσεων από τη γεωπολιτική.
Ο ρόλος του Ύπατου Εκπροσώπου και της μελλοντικής Επιτροπής πρέπει να επαναπροσδιορίσει για την ΕΕ την ιδέα της οικονομικής κυριαρχίας και τα μέσα που χρειάζεται για να την υπερασπιστεί και να την προωθήσει.
Υπήρχαν βάσιμοι λόγοι διαχωρισμού μεταξύ της εξωτερικής και της οικονομικής πολιτικής. Μέσα από τις πρώτες δεκαετίες της ιστορίας της και μέχρι πολύ πρόσφατα, η Ευρωπαϊκή Ένωση θεωρούσε δεδομένο ότι το παγκόσμιο σύστημα παρείχε ένα λειτουργικό πλαίσιο για τις διεθνείς οικονομικές σχέσεις.
Θεώρησε την οικονομική ολοκλήρωση ως ευνοϊκή για την επικράτηση της στον ελεύθερο κόσμο παραμένοντας πιστή σε αυτήν την αρχή ακόμα και μετά τη κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης.
Η ΕΕ ανέκαθεν πίστευε στην πρωτοκαθεδρία των οικονομικών. Κατά συνέπεια, η κυριαρχία της ήταν και παραμένει πρωτίστως οικονομική κυριαρχία. Το επιχείρημα αυτό ενισχύεται από την ικανότητα της να συμμετέχει στον καθορισμό των κανόνων του παιχνιδιού στην παγκόσμια οικονομία – αυτό που η καγκελάριος Μέρκελ ονομάζει Handlungsfähigkeit
Σε αυτό το πλαίσιο, η διεθνής οικονομική πολιτική της ΕΕ ήταν λογικά απαλλαγμένη από γεωπολιτικές ανησυχίες. Η δομή της – με τις διεθνείς οικονομικές εξουσίες που δόθηκαν σε όργανα σε επίπεδο ΕΕ και τα περισσότερα όργανα ασφάλειας και εξωτερικής πολιτικής που αφέθηκαν σε επίπεδο κρατών μελών – αντανακλούσε αυτή την υπόθεση.
Αλλά η ΕΕ στάθηκε τυχερή μέχρι στιγμής. Ίσως η φαινομενική οικονομική ανεξαρτησία της σε παγκόσμιο επίπεδο ήταν αποτέλεσμα της έλλειψης γεωπολιτικών παρεμβάσεων. Γίνεται όλο και πιο σαφές ότι ούτε οι ΗΠΑ ούτε η Κίνα διαχωρίζουν τα οικονομικά από τη γεωπολιτική. Ο ανταγωνισμός μεταξύ τους είναι ταυτόχρονα ένας οικονομικός ανταγωνισμός και ένας ανταγωνισμός ασφαλείας. Ο διαχωρισμός μεταξύ των οικονομικών και των γεωπολιτικών ήταν πάντα εύθραυστος. Τώρα φαίνεται ξεπερασμένος. Τα ζητήματα εθνικής ασφάλειας κερδίζουν παντού, όπως και η σχεδόν ξεχασμένη σχέση μεταξύ οικονομικών και εθνικής ασφάλειας. Οι οικονομικές σχέσεις , από τον κυβερνοχώρο έως τους οικονομικούς δεσμούς, καθίστανται οι κύριοι τομείς του ανταγωνισμού και κινδυνεύουν ολοένα και περισσότερο να “οπλοποιηθούν”. Οι ισχυρές χώρες συχνά δεν συμμορφώνονται πλέον με την υπεροχή των οικονομικών.
Σε αυτόν τον νέο κόσμο υπάρχουν όλο και περισσότερες περιπτώσεις στις οποίες οι ΗΠΑ και η Κίνα δεν ακολουθούν ούτε το γράμμα ούτε το πνεύμα των κανόνων στις σχέσεις τους με την ΕΕ και τα κράτη μέλη της. Η απόφαση των ΗΠΑ το 2018 για πλήρη αξιοποίηση του νομίσματος και του χρηματοπιστωτικού της συστήματος για την επιβολή δευτερευουσών κυρώσεων εναντίον του Ιράν αποτέλεσε σοβαρό σοκ για τους ευρωπαίους εταίρους της. Οι αποφάσεις των ΗΠΑ να εγκαταλείψουν τις βασικές αρχές του παγκόσμιου πολυμερούς εμπορικού συστήματος και να αποσυρθούν από τη συμφωνία των Παρισίων προκάλεσαν περαιτέρω κλυδωνισμούς για την ΕΕ και τον κόσμο.
Όσον αφορά την Κίνα, η ΕΕ δυσκολεύτηκε να συνειδητοποιήσει ότι, η Κίνα συμπεριφέρεται ως “οικονομικός ανταγωνιστής στην επιδίωξη της τεχνολογικής ηγεσίας και ενός συστήματος προώθησης εναλλακτικών μοντέλων διακυβέρνησης “(Ευρωπαϊκή Επιτροπή / Ύπατος Εκπρόσωπος, 2019).
ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ
Η ευρωπαϊκή οικονομική κυριαρχία αντιμετωπίζει πολλές απειλές, από διαρθρωτικές δημογραφικές και τεχνολογικές τάσεις .
Η απάντηση της Ευρώπης σε αυτή τη νέα κατάσταση, μέχρι σήμερα ήταν αποσπασματική. Η Αμερική έχει δείξει την ετοιμότητα να αντιμετωπίσει τις νέες προκλήσεις , έχει μειώσει την υποστήριξη της στην πολυμερή τάξη και έχει χρησιμοποιήσει τη μοναδική της θέση στην παγκόσμια οικονομική τάξη για να εξαγάγει άμεσα οικονομικά οφέλη ή ασφαλείς γεωπολιτικούς στόχους συμπεριλαμβανομένου του εμπορίου, των άμεσων ξένων επενδύσεων, της χρηματοδότησης και της διεθνοποίησης των νομισμάτων. Η Ευρώπη αυτό που χρειάζεται είναι μια περιεκτικότερη στρατηγική για την δημιουργία νέου πλαισίου στο οποίο οι εταίροι και οι ανταγωνιστές είναι διατεθειμένοι να αφήσουν τις οικονομικές σχέσεις να εξυπηρετήσουν ευρύτερους γεωστρατηγικούς στόχους. Μια τέτοια στρατηγική θα πρέπει να βασίζεται, σε έναν ορισμό του τι θεωρεί η ΕΕ ως βασικές αρχές της οικονομικής κυριαρχίας. Δεύτερον, στη διευκρίνιση των στόχων και της στρατηγικής για την επίτευξή τους , και τρίτον, στην αναθεώρηση και τη μεταρρύθμιση της δέσμης εργαλείων της ΕΕ, ώστε να έχει τα κατάλληλα μέσα.
Το σημείο εκκίνησης θα πρέπει να είναι η επιβεβαίωση ότι είναι προς το συμφέρον της ΕΕ να παραμείνει στενά συνδεδεμένη με τους διεθνείς εταίρους.
Πρώτον, η ευημερία της ΕΕ εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις παγκόσμιες οικονομικές ανταλλαγές. Δεύτερον, η Κίνα πρόκειται να καταστεί ένας ολοένα και πιο συναφής εμπορικός εταίρος της ΕΕ και, συνεπώς, είναι προς το συμφέρον της ΕΕ να συνεργαστεί με την Κίνα. Τρίτον, ενώ οι ΗΠΑ βρίσκονται σε άμεση γεωπολιτική αντιπαράθεση με την Κίνα, η ΕΕ δεν είναι. Ως εκ τούτου, η κεντρική πρόκληση για την ΕΕ είναι να διατηρήσει την οικονομική της κυριαρχία, διατηρώντας παράλληλα αλληλένδετες τις ΗΠΑ και την Κίνα.
Η ΕΕ χρειάζεται μια αλλαγή νοοτροπίας για την αντιμετώπιση των απειλών της οικονομικής της κυριαρχίας. Πρέπει να μάθει να σκέφτεται ως γεωπολιτική δύναμη, να καθορίζει τους στόχους της και να ενεργεί στρατηγικά. Μετά από δεκαετίες προτεραιότητας στην εσωτερική ολοκλήρωση – μέσω της ενιαίας αγοράς, των κοινών κανονισμών, των κοινών πολιτικών και της δημιουργίας ενός κοινού νομίσματος – η ΕΕ πρέπει να επικεντρώσει εκ νέου την προσοχή της στις σχέσεις της με τον υπόλοιπο κόσμο. Η οικοδόμηση της οικονομικής κυριαρχίας δεν σημαίνει ότι θα στρέψουμε την πλάτη μας στην παγκοσμιοποίηση ή θα αποφύγουμε να συμμετέχουμε ενεργά στην παγκόσμια συλλογική δράση. Ο παγκόσμιος ανταγωνισμός και οι διασυνδέσεις είναι καλές για την ανάπτυξη, την καινοτομία και την επιλογή των καταναλωτών. Ο στόχος της Ευρώπης δεν είναι και δεν θα πρέπει να είναι η μείωση των εμπορικών ή επενδυτικών δεσμών με την παγκόσμια οικονομία. Θα πρέπει να ενισχυθεί η τάξη που βασίζεται σε κανόνες, όχι να υπονομεύεται.
Σε έναν όλο και περισσότερο συνδεδεμένο κόσμο, η τεχνολογική ηγεσία εξαρτάται από τις συνεχείς επενδύσεις και την καινοτομία και επωφελείται από τη δέσμευση και τη συνεργασία. Ο στόχος της ΕΕ πρέπει να είναι οι αποτελεσματικοί κανόνες για την πνευματική ιδιοκτησία, τις επενδύσεις και τις επιδοτήσεις. Ταυτόχρονα, θα πρέπει να ενισχυθεί η ικανότητα της Ευρώπης να προστατεύει τις βασικές υποδομές όπου διακυβεύονται άμεσα συμφέροντα ασφάλειας και να ανταποκρίνεται αποτελεσματικά στις ξένες πρωτοβουλίες που υπονομεύουν την οικονομική της κυριαρχία.
Η οικοδόμηση της οικονομικής κυριαρχίας, ωστόσο, απαιτεί από την ΕΕ να σταματήσει να σκέφτεται και να ενεργεί ως «κατακερματισμένη δύναμη». Επί του παρόντος, η ευρωπαϊκή οικονομική διακυβέρνηση αγνοεί σκόπιμα γεωπολιτικές θεωρήσεις. Λόγω της κατανομής καθηκόντων, στις οποίες οι Βρυξέλλες ασχολούνται με διεθνείς οικονομικές ανησυχίες όπως το εμπόριο, ενώ τα σχετικά γεωπολιτικά ζητήματα ανήκουν σε μεγάλο βαθμό στα κράτη μέλη της ΕΕ, η ΕΕ συμπεριφέρθηκε ως κατακερματισμένη εξουσία . Έχει τεράστια δυνητική δύναμη, αλλά οι δομές λήψης αποφάσεων είναι υπερβολικά αποσπασματικές ώστε να επωφεληθούν από αυτές τις δυνατότητες. Είναι πλέον καιρός να ξεκλειδώσουμε αυτές τις δυνατότητες.
Στράτος Γεραγωτης , Διδάκτωρ Παν/μιου των Βρυξελλών, τ. Καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής στο Παν/μιο της Pavia της Ιταλίας
