Στις παγωμένες θάλασσες της Βαλτικής, οι ευρωπαϊκές αρχές βρίσκονται αντιμέτωπες με μια ολοένα και πιο επικίνδυνη πρόκληση: τον «σκιώδη στόλο» της Ρωσίας, ένα τεράστιο δίκτυο δεξαμενόπλοιων που πλέουν με ψεύτικες σημαίες, ασαφή ιδιοκτησία και χωρίς κανονική ασφάλιση, παρακάμπτοντας τις διεθνείς κυρώσεις.
Η κατάσταση, όπως προειδοποιούν ειδικοί και αξιωματούχοι, έχει πλέον κλιμακωθεί σε σημείο που απειλεί τη ναυτική ασφάλεια, το περιβάλλον και τη σταθερότητα στην περιοχή.
Σε ένα χαρακτηριστικό περιστατικό στη δυτική Βαλτική, Σουηδός αξιωματικός της ακτοφυλακής επικοινωνεί μέσω ασυρμάτου με δεξαμενόπλοιο που φέρει κυρώσεις, προσπαθώντας να εξακριβώσει στοιχεία του. Οι απαντήσεις του πληρώματος –μέσα από στατικό θόρυβο και ασάφεια– δεν αφήνουν περιθώρια αμφιβολίας: το πλοίο πιθανότατα πλέει προς τη Ρωσία για να φορτώσει πετρέλαιο. «Νομίζω πως πηγαίνει για ρωσικό πετρέλαιο», δηλώνει στο BBC ο Σουηδός ερευνητής Jonatan Tholin.
Πώς λειτουργεί ο «σκιώδης στόλος»
Μετά την πλήρη εισβολή στην Ουκρανία, οι δυτικές κυρώσεις οδήγησαν τη Μόσχα στη δημιουργία ενός τεράστιου δικτύου παλαιών πετρελαιοφόρων, συχνά με αμφίβολη συντήρηση, θολό καθεστώς ιδιοκτησίας και αλλαγές σημαίας που μπερδεύουν τις αρχές. Πολλές από αυτές τις σημαίες είναι ψευδείς, καθιστώντας τα πλοία «άπατρι» και με ανύπαρκτη ασφαλιστική κάλυψη.
Η Michelle Wiese Bockmann της Windward AI προειδοποιεί ότι πολλά από αυτά τα δεξαμενόπλοια είναι στην πράξη «πλωτά σαράβαλα». Αν ένα τέτοιο σκάφος προκαλέσει πετρελαιοκηλίδα δισεκατομμυρίων, δεν υπάρχει τρόπος να εντοπιστεί ο υπεύθυνος.
Φέτος, ο αριθμός των πλοίων με ψευδή σημαία υπερδιπλασιάστηκε και ξεπέρασε τα 450 – τα περισσότερα δεξαμενόπλοια.
Το χαρακτηριστικό παράδειγμα του «Unity»
Το BBC ερεύνησε ένα από τα πιο χαρακτηριστικά πλοία του σκιώδους στόλου, το Unity.
Το πλοίο:
- ταξίδεψε τέσσερις φορές μέσα σε έναν χρόνο από τη Μάγχη, μεταφέροντας φορτία μεταξύ Ρωσίας και Ινδίας,
- άλλαξε τουλάχιστον τρία ονόματα και άλλες τόσες σημαίες από το 2021,
- χρησιμοποίησε ακόμα και τη σημαία του Λεσότο, μιας χώρας που δεν διαθέτει καν νηολόγιο – άρα σημαία πλαστή,
- βρίσκεται σήμερα αγκυροβολημένο στο Ust-Luga της Ρωσίας.
Το Unity έχει μπει σε λίστες κυρώσεων της ΕΕ και του Ηνωμένου Βασιλείου, αλλά συνεχίζει να πλέει σχεδόν ανενόχλητο.
Συχνά ύποπτα για… πολύ περισσότερα
Πέρα από τη μεταφορά πετρελαίου, κάποια πλοία συνδέονται με:
- υποβρύχιες δολιοφθορές,
- παράνομες εκτοξεύσεις drones,
- παραποίηση GPS,
- κατασκοπεία σε ευρωπαϊκά ύδατα.
Ένας αξιωματικός του ΝΑΤΟ δήλωσε στο BBC:
«Κάθε μέρα στη Βαλτική υπάρχουν ύποπτες δραστηριότητες. Αλλά δεν θέλουμε να γίνουμε καουμπόηδες και να πηδάμε πάνω σε πλοία.»
Ο φόβος της κλιμάκωσης με τη Ρωσία
Η παρέμβαση σε διεθνή ύδατα είναι νομικά και διπλωματικά περίπλοκη. Όταν η Εσθονία επιχείρησε να ελέγξει δεξαμενόπλοιο χωρίς σημαία, η Ρωσία απάντησε:
- με πολεμικό αεροσκάφος,
- με διαρκή παρουσία δύο ρωσικών πλοίων στον Φινλανδικό Κόλπο.
Ο ναύαρχος Ivo Värk προειδοποιεί:
«Ο κίνδυνος κλιμάκωσης είναι πολύ μεγάλος για να κάνουμε τέτοιους ελέγχους σε τακτική βάση.»
Οικονομικό «σωσίβιο» για τη Ρωσία
Παρά τις κυρώσεις, τα έσοδα της Μόσχας από το πετρέλαιο έφτασαν τα 13,1 δισ. δολάρια μόνο τον Οκτώβριο.
Ο «σκιώδης στόλος» μεταφέρει το 62% του ρωσικού αργού πετρελαίου, με κυριότερους αγοραστές:
- Κίνα,
- Ινδία,
- Τουρκία,
- και – παραδόξως – την ΕΕ, με έμμεσες αγορές.
Κατάρρευση της διεθνούς τάξης;
Οι ειδικοί προειδοποιούν ότι όσο αυξάνονται οι παρακάμψεις κυρώσεων και οι ναυτιλιακές παρατυπίες, τόσο υπονομεύεται το διεθνές σύστημα.
«Η διεθνής τάξη που βασίζεται σε κανόνες καταρρέει μπροστά στα μάτια μας», λέει η Wiese Bockmann. «Και ο σκιώδης στόλος γίνεται όλο και πιο σκοτεινός».
