Η επιδημία του κορωνοϊού έχει προκαλέσει πολυάριθμα προστατευτικά μέτρα, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που αφορούν την ελεύθερη κυκλοφορία των ανθρώπων, τόσο σε διεθνές όσο και σε εσωτερικό επίπεδο. Από τη μια πλευρά, υπάρχουν πλέον πολυάριθμες περιπτώσεις ατόμων που απορρίφθηκαν στα σύνορα και το κλείσιμο των πτήσεων. Από την άλλη, σε κρατικό επίπεδο, οι περιοχές όπου ξέσπασε η επιδημία έκλεισαν.
* Του Στράτου Γεραγώτη
Η πιο εντυπωσιακή περίπτωση, από την άποψη μεγέθους, είναι αυτή της Κίνας, αλλά και στην Ιταλία όπου ορισμένες περιοχές έχουν απομονωθεί. Κανείς δεν αναρωτιόταν εάν τα μέτρα αυτά είναι νόμιμα βάσει της προστασίας των διεθνών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Εδώ θα πρέπει να γίνει μια διάκριση, ένας διαχωρισμός μεταξύ των καθολικών και των περιφερειακών δικαιωμάτων.
Διεθνή δικαιώματα
Η Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του 1948 καθιερώνει τόσο το δικαίωμα ελεύθερης κυκλοφορίας εντός του κράτους όσο και την αποχώρηση και επιστροφή στη χώρα προέλευσης. Ωστόσο, η δήλωση αυτή καθαυτή δεν αποτελεί νομικά δεσμευτικό δικαίωμα και η νομική ερμηνεία πρέπει να αναζητηθεί στο Σύμφωνο των Ηνωμένων Εθνών για τα αστικά και πολιτικά δικαιώματα του 1966, του οποίου το άρθρο 12 επιβεβαιώνει τόσο το δικαίωμα της ελεύθερης μετακίνησης εντός του εδάφους του κράτους όσο και το δικαίωμα να εγκαταλείπει την χώρα του και να επιστρέφει σε αυτή.
Εντούτοις, τα δικαιώματα αυτά μπορούν να περιοριστούν σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης, συμπεριλαμβανομένης της προστασίας της υγείας. Η ελεύθερη κυκλοφορία δεν συνεπάγεται το δικαίωμα εισόδου στο έδαφος άλλου κράτους. Το άσυλο, εφόσον συνεπάγεται το δικαίωμα του ατόμου να εισέλθει σε κάποιο άλλο έδαφος για να αποφύγει τη δίωξη, δεν εξετάζεται στο πλαίσιο αυτό.
Ευρωπαϊκά εργαλεία
Τα πράγματα είναι διαφορετικά στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η ευρωπαϊκή ιθαγένεια, την οποία έχει κάθε πολίτης κράτους μέλους της Ένωσης, παρέχει στο άτομο το δικαίωμα να κυκλοφορεί ελεύθερα εντός της ΕΕ. Το δικαίωμα αυτό, το οποίο επιβεβαιώνεται και από τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2009 ) και το οποίο έχει πλέον τη δική του αυτονομία, (αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του κοινοτικού δικαίου), τα κράτη μέλη μπορούν να θεσπίσουν παρεκκλίσεις για υγειονομικούς λόγους, λαμβάνοντας υπόψη την αρχή της αναλογικότητας και άλλα κριτήρια που δεν θέτουν σε κίνδυνο το θεμελιώδες δικαίωμα του ευρωπαίου πολίτη.
Μεταξύ άλλων, περιορισμοί που οφείλονται σε λόγους δημόσιας υγείας μπορούν να ληφθούν σε σχέση με τις επιδημικές ασθένειες, όπως ορίζονται στα σχετικά έγγραφα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) και δεν πρέπει να θίγουν το δικαίωμα του ατόμου σε οποιεσδήποτε προκλήσεις. Τα συμπεράσματα του Συμβουλίου της ΕΕ της 13ης Φεβρουαρίου, αποδεικνύουν τις ανεπαρκείς αρμοδιότητες της Ένωσης στον τομέα της υγείας, απαιτούν την έγκριση μέτρων για τον έλεγχο των μετακινήσεων, τα οποία πρέπει να εναρμονιστούν με την ελεύθερη κυκλοφορία των ατόμων στην ΕΕ.
Η ΕΕ δεν ασχολείται με περιορισμούς στην ελεύθερη κυκλοφορία εντός των εδαφών των κρατών μελών. Το τέταρτο πρωτόκολλο της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το οποίο εξετάζει η Ιταλία, αφού επανέλαβε το δικαίωμα της ελεύθερης κυκλοφορίας στο έδαφος του κράτους, επιβεβαιώνει ότι το δικαίωμα αυτό μπορεί να περιοριστεί για λόγους την προστασία της υγείας και, ειδικότερα, διαπιστώνει ότι το δικαίωμα αυτό μπορεί να υπόκειται σε περιορισμούς, που θεσπίζονται από το νόμο, σε ορισμένους τομείς. Αυτό έκανε η Ιταλία αναφορικά με κάποιες επαρχίες και πόλεις του ιταλικού βορρά. Τέλος, πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι η δυνατότητα προσφυγής του ατόμου που στερείται της ελευθερίας του να μετακινηθεί στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων παραμένει πάντα στη νομιμότητα αυτών των μέτρων.
Ελεύθερη κυκλοφορία και απαλλαγές
Το πλαίσιο που περιγράφηκε παραπάνω υπογραμμίζει τον τρόπο με τον οποίο οι διεθνείς κανονισμοί ευνοούν την ελεύθερη κυκλοφορία των ανθρώπων αλλά, αφετέρου, δικαιολογούν τους περιορισμούς τους, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που οφείλονται στους κινδύνους για τη δημόσια υγεία. Αντ’ αυτού, πρέπει να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα τα οποία αφήνονται στα χέρια των κρατών, χωρίς υπερεθνική παρέμβαση. Ο ΠΟΥ προσπάθησε να αντιμετωπίσει αυτό το κενό και, ανάμεσα στα εξειδικευμένα όργανα των Ηνωμένων Εθνών, είναι εξοπλισμένος με εργαλεία που δεν αποτελούν απλά μια
συνιστώμενη πράξη (κανονισμοί).
Επιπλέον, ο ΠΟΥ έχει κάνει εκστρατείες για την εξάλειψη ορισμένων επιδημιών, ιδίως στις αναπτυσσόμενες χώρες, και έχει δίκτυο περιφερειακών εκπροσώπων. Έχει ενεργοποιηθεί άμεσα για τον κορωνοϊό, αλλά δεν μπορεί να συμπεριφέρεται ως κράτος, επειδή τα οικονομικά του είναι περιορισμένα και εξαρτώνται από τις συνεισφορές των κρατών μελών. Το 2013-2015, ο ΠΟΥ βρισκόταν αβοήθητος απέναντι στην επιδημία Ebola στην Αφρική και
το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών έπρεπε να παρέμβει, γεγονός που χαρακτήρισε την πανδημία απειλή για τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια (ψήφισμα 2177 του 2014). Αυτό επέτρεψε στο Συμβούλιο να λάβει τα κατάλληλα μέτρα.
Στην περίπτωση του κορωνοϊού, αυτό δεν είναι εφικτό. Ένα τέτοιο ψήφισμα σίγουρα θα αντιταχθεί από την Κίνα, η οποία, έχοντας το δικαίωμα του βέτο στο Συμβούλιο, θα εμπόδιζε την υιοθέτησή της.
