Το να αισθάνεται την ανάγκη κάποιος να επιχειρηματολογήσει υπέρ της αναγκαιότητας της χρήσης μάσκας, μπορεί να θεωρηθεί υποτιμητικό για τη νοημοσύνη του κοινού στο οποίο απευθύνεται. Γιατί θα πρέπει να πείσουμε για τα αυτονόητα λοιπόν;
του Σωτήρη Μηλιώνη
Τίποτε δυστυχώς δεν είναι αυτονόητο για όλους, άλλωστε υπάρχει ακόμη κόσμος εκεί έξω που πιστεύει ότι η Γη είναι επίπεδη. Σε αντίθεση με την περίπτωση της μη χρήσης μάσκας, η πλάνη αυτή δεν επιφέρει δυσμενείς επιπτώσεις στην υπόλοιπη κοινωνία, ούτε καν η πλάνη ότι η ζώνη ασφαλείας δεν προστατεύει, αφού ο μοναδικός θιγόμενος σε αυτή την περίπτωση είναι εκείνος που το πιστεύει.
Εδώ όμως, τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά. Η μη χρήση της μάσκας αποδεικνύεται επιβλαβής κυρίως για τους υπόλοιπους που εκτίθενται παρά τη θέλησή τους σε κίνδυνο. Θα ήταν δυνατό να ισχυριστεί κάποιος ότι πρόκειται για αντικοινωνική συμπεριφορά, όχι με τη φιλολογική έννοια του όρου, αλλά την ψυχοπαθολογική.
Παράλληλα όμως έχω την αίσθηση, για να μην πω τη βαθιά πεποίθηση, ότι πολλοί από τους πολέμιους της μάσκας ήταν αυτοί που, με το ξέσπασμα της πανδημίας, πρώτοι έσπευσαν να αδειάσουν από τα ράφια των σουπερμάρκετ τα αντισηπτικά και μετέπειτα παρασυρόμενοι από ανακοινώσεις για πιθανή ευεργετική επίδραση της χλωροκίνης, έσπευσαν να εξαφανίσουν εν ριπή οφθαλμού από τα φαρμακεία τα σκευάσματα που την περιείχαν.
Κάτι συνέβη λοιπόν εδώ. Πώς όλοι αυτοί που έτρεμαν από φόβο μην κολλήσουν, ξαφνικά έγιναν δύσπιστοι; Μια πιθανή ερμηνεία για αυτή την κατάσταση είναι η διάδοση των λεγόμενων θεωριών συνομωσίας στο κοινό. Πολύς κόσμος είναι επιρρεπής σε αυτές, πάντοτε όμως χρειάζεται και ένα έναυσμα για να αποκτήσουν ένα φαινομενικό κύρος στους υποστηρικτές τους. Και αυτό δόθηκε αρχικά με τις πρώτες ανακοινώσεις που έγιναν τον περασμένο Απρίλιο περί της μη αναγκαιότητας χρήσης προστατευτικής μάσκας σε εξωτερικούς χώρους σύμφωνα με οδηγίες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και του ECDC.
Όταν μετέπειτα η χρήση μάσκας έγινε υποχρεωτική, η εξήγηση που τότε δόθηκε ήταν ότι γενικώς τα επιστημονικά δεδομένα πλέον στηρίζουν την χρήση της, ενώ τότε όχι. Η απάντηση αυτή προφανώς δεν έπεισε τον κόσμο που άρχισε να δυσπιστεί προς τους ειδικούς. Ακολούθησαν δημόσιες εμφανίσεις υψηλόβαθμων κυβερνητικών στελεχών χωρίς μάσκα, σε περιοχές υγειονομικού ενδιαφέροντος και σε συγκεντρώσεις άνω των προβλεπόμενων από τις τότε Πράξεις Νομοθετικού Περιεχομένου, γεγονός που επέτεινε τη δυσπιστία του κοινού.
Ενδιαφέρον σε αυτό το σημείο θα είχε, αν μπορούσε κάποιος να έχει πρόσβαση στα πρακτικά των συνεδριάσεων της αρμόδιας Επιτροπής, σε περίπτωση που τηρήθηκαν τέτοια, ώστε να μάθει βάσει ποιων δεδομένων κρίθηκε αρχικά μη αναγκαία η χρήση της μάσκας και τι άλλαξε σε αυτά ώστε να κριθεί επιβεβλημένη μετέπειτα. Επειδή όμως τέτοια στοιχεία δεν υπάρχουν, τουλάχιστον όχι επίσημα, το καλύτερο που μπορεί να γίνει, είναι μια εκτίμηση βασισμένη σε όσο το δυνατό πληρέστερα στοιχεία.
Σε ανύποπτο χρόνο προς το τέλος του καλοκαιριού δόθηκε η εξήγηση ότι στην αρχική φάση της πανδημίας υπήρχε ένα παγκόσμιο πρόβλημα που αφορούσε στην τραγική έλλειψη μέτρων ατομικής προστασίας. Με άλλα λόγια, οι μάσκες δεν επαρκούσαν για τον γενικό πληθυσμό. Αυτή θεωρώ ότι είναι η επικρατέστερη εξήγηση που είναι δυνατό να δοθεί για αυτή την ανακολουθία που παρατηρήθηκε. Έτσι, οι επιστήμονες βρέθηκαν αντιμέτωποι με ένα δίλημμα: ή να πουν στο κόσμο ότι συστήνουν εξ αρχής τη χρήση μάσκας διακινδυνεύοντας την άμεση πρόκληση ελλείψεων αυτής σε προσωπικό πάνω στο οποίο στηρίζεται το σύστημα υγείας, όπως το υγειονομικό, ή να περιμένουν μέχρι η χώρα να αποκτήσει τα αναγκαία αποθέματα. Στην πρώτη περίπτωση, θα ήταν σχεδόν βέβαιο ότι θα παρατηρούνταν ακριβώς το ίδιο φαινόμενο με εκείνο που παρατηρήθηκε αρχικά με τα αντισηπτικά, δηλαδή σχεδόν πλήρης έλλειψη, με αποτέλεσμα να διατρέξει άμεσο κίνδυνο το υγειονομικό προσωπικό της χώρας. Τυχόν μόλυνσή του με τον ιό θα έθετε νοκ άουτ ολόκληρο το σύστημα υγείας με ολέθρια αποτελέσματα για όλους μας. Τη δεύτερη περίπτωση τη ζήσαμε και την περάσαμε σχετικά ανώδυνα δεδομένου ότι οι περισσότεροι από εμάς βρισκόμασταν κλεισμένοι στα σπίτια μας ή στα γύρω τετράγωνα, οπότε δεν ήταν αναγκαία η χρήση της.
Το κακό όμως έγινε. Αφού στα μάτια κάποιων τρώθηκε η αξιοπιστία των επιστημόνων, αμέσως βρήκαν πρόσφορο έδαφος κάθε λογής θεωρίες συνομωσίας. Πολύς κόσμος άρχισε να πιστεύει ότι όλο αυτό έγινε αρχικά για να μας κλείσουν σπίτια μας, να μας δώσουν με το ζόρι αργότερα το εμβόλιο για να μας ελέγχουν, ή ακόμη ότι δεν υπάρχει ιός, αλλά πρόκειται για μια άσκηση παγκόσμιας πειθαρχίας.
Πολλές φορές οι πολιτικοί είναι αναγκασμένοι να πάρουν δύσκολες αποφάσεις, εκτιμώ ωστόσο ότι στην παρούσα συγκυρία και δεδομένων των συνθηκών, δεν μπορούσε να γίνει καλύτερη επιλογή. Είναι στο χέρι των επιστημόνων αλλά κυρίως σε εκείνο των πολιτικών που παίρνουν τις σχετικές αποφάσεις, να αποκαταστήσουν την εν μέρει χαμένη αξιοπιστία τους, εξηγώντας έστω και εκ των υστέρων στον κόσμο τους λόγους που τους οδήγησαν σε αυτές.
* Ο Σωτήρης Μηλιώνης είναι Πολιτικός Αναλυτής