Η άτυπη πενταμερής διάσκεψη που συγκαλείται από τον Γενικό Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών Αντ. Γκουτέρες στις 27-29 Απριλίου στη Γενεύη θα επιχειρήσει έπειτα από τέσσερα σχεδόν χρόνια αδράνειας να επανεκκινήσει τη διαδικασία για την επίλυση του χρονίζοντος ζητήματος του Κυπριακού. Εάν βέβαια καταφέρει να φθάσει σε κάποιο κοινό έδαφος μεταξύ των ενδιαφερομένων μερών.
του Π.Κ. Ιωακειμίδη
Στη διάσκεψη συμμετέχουν εκτός από τις δύο κοινότητες, Ελληνοκυπριακή και Τουρκοκυπριακή, οι τρεις εγγυήτριες δυνάμεις, Ελλάδα, Ην. Βασίλειο, Τουρκία και η Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ) ως παρατηρητής. Αλλά τα πράγματα αυτή τη φορά είναι πολύ διαφορετικά απ’ ό,τι τα άφησαν τα ενδιαφερόμενο μέρη στο Κραν Μοντανά τον Ιούλιο 2017. Μπορεί να υπάρχει το «πλαίσιο Γκουτέρες» και να προσφέρει τις βασικές συντεταγμένες για μια δίκαιη και βιώσιμη λύση στη βάση της διζωνικής, δικοινοτικής ομοσπονδίας (ΔΔΟ), αλλά η τουρκοκυπριακή ηγεσία και η Τουρκία προσέρχονται στη συνάντηση με εντελώς άλλη πρόταση: αυτή της δημιουργίας δύο ανεξάρτητων κυρίαρχων κρατών στο νησί, που πρακτικά ισοδυναμεί με νομιμοποίηση της διχοτόμησης. Η ελληνοκυπριακή πλευρά (και η Ελλάδα) παραμένει ορθώς προσηλωμένη στο πρότυπο της ΔΔΟ.
Αλλά εάν όντως θέλουμε και εννοούμε την ομοσπονδία, τότε είναι αναγκαίο να αποδεχθούμε πλήρως χωρίς αστερίσκους δύο τουλάχιστον βασικές αρχές: πρώτον, την πολιτική (όχι αριθμητική) ισότητα των συνιστώντων μερών (constituent parts) όπως τονίζεται στην κλασική ανάλυση για την ομοσπονδία. (K.C. Wheare, Federal Government, Oxford paperbacks). Ακόμη και η Ευρωπαϊκή Ενωση ως ένα sui generis ατελές ομοσπονδιακό σύστημα στηρίζεται στην πολιτική ισότητα. Το άρθρο 4 της Συνθήκης της Λισαβόνας τονίζει ότι «η Ενωση σέβεται την ισότητα των κρατών-μελών ενώπιον των Συνθηκών». Ως αποτέλεσμα η Κύπρος των 850 χιλ. κατοίκων περίπου και η Γερμανία των 83 εκατ. έχουν ισότιμη παρουσία στο Συμβούλιο και Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, με τις ίδιες ακριβώς θεσμικές δυνατότητες άσκησης βέτο, με ένα μέλος στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή κ.λπ. Επομένως είναι σημαντικό για τη Λευκωσία να διακηρύξει τώρα ότι αποδέχεται πλήρως την πολιτική ισότητα. Κάτι που προτείνει τόσο ο ΟΗΕ όσο και η Ευρωπαϊκή Ενωση. Αρχικά η αρχή αυτή είχε γίνει αποδεκτή αλλά υπήρξαν υπαναχωρήσεις οι οποίες αποτέλεσαν και έναν λόγο για τη μη επίτευξη τελικής λύσης. Χωρίς πολιτική ισότητα δεν υπάρχει γνήσια ομοσπονδία.
Η δεύτερη θεμελιώδης αρχή μιας ομοσπονδίας είναι αυτή του «διαμοιρασμού» (sharing). Τα συνιστώντα μέρη διαμοιράζονται εξουσία, ευημερία, πόρους και άλλα αγαθά σε σημαντικό βαθμό. Και η αρχή αυτή θα πρέπει να γίνει αποδεκτή και να καλύπτει αναποφεύκτως και τους ενεργειακούς πόρους. Και στη λογική αυτή θα πρέπει να λειτουργεί φυσικά ένα σύστημα μεταφοράς πόρων από τα περισσότερο αναπτυγμένα μέλη στα λιγότερο, κάτι που έστω σε περιορισμένο βαθμό γίνεται με τις διαρθρωτικές πολιτικές συνοχής αλλά και το Ταμείο Ανάκαμψης της ΕΕ.
Βεβαίως άλλες βασικές αρχές όπως της ενιαίας, μιας κυριαρχίας, μιας νομικής προσωπικότητας, κ.ά. αυτονόητα θα πρέπει να γίνουν σεβαστές σε μια ομοσπονδία. Ενώ κανένα σύστημα εξωτερικών εγγυήσεων δεν νοείται για μια σύγχρονη κρατική οντότητα μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Ούτε βεβαίως παρουσίας ξένων στρατευμάτων. Η Ενωση συνιστά από μόνη της κατά κάποιο τρόπο ένα σύστημα εγγυήσεων με το κεκτημένο της. Γι’ αυτό και είναι σημαντικό ανεξάρτητα από το συγκεκριμένο ομοσπονδιακό σύστημα που θα μπορούσε να προκύψει (συγκεντρωτικό, αποκεντρωτικό κ.λπ.) να προβλεφθεί η πλήρης εφαρμογή του ενωσιακού κεκτημένου στη νέα κρατική οντότητα με οριακές μόνο μεταβατικές ρυθμίσεις. Οθεν και η σημασία της ενεργούς συμμετοχής της ΕΕ στη διαπραγματευτική διαδικασία.
Θα συμπράξουν τουρκοκυπριακή ηγεσία και Τουρκία στη ΔΔΟ εγκαταλείποντας την πρόταση των δύο κρατών; Ουδείς μπορεί να γνωρίζει. Αλλά μπορούν να συμπράξουν μόνο στη βάση της πλήρους πολιτικής ισότητας και sharing.
Εργάστηκα από την πρώτη στιγμή μαζί με τον αείμνηστο Γιάννο Κρανιδιώτη για την ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Η ισχυρότερη ιδέα πίσω από τον στόχο της ένταξης ήταν να λειτουργήσει η συμμετοχή της στην ΕΕ ως ο καταλύτης για την επίλυση του πολιτικού προβλήματος (Κυπριακού) στη βάση του προτύπου της διζωνικής, δικοινοτικής ομοσπονδίας. Και με την πεποίθηση ότι η Κύπρος ως μέλος της Ενωσης θα μπορούσε να αισθανθεί ασφαλής προκειμένου να αποδεχθεί την πλήρη πολιτική ισότητα που συνεπάγεται μια ομοσπονδία.
Η Κύπρος θα πρέπει να επανενωθεί σε ομοσπονδία.
Ο ομότιμος καθηγητής κ. Π. Κ. Ιωακειμίδης είναι πρώην πρεσβευτής-σύμβουλος του ΥΠΕΞ και μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής του ΕΛΙΑΜΕΠ. To άρθρο δημοσιεύθηκε στa Νέα
