Μετά τις πρώτες καυτές αντιδράσεις, είναι σκόπιμο να επιστρέψουμε για να σκεφτούμε τις συνέπειες που έχει η πρόσφατη γερμανική απόφαση για την ΕΚΤ, το Δικαστήριο και το δίκαιο της ΕΕ γενικότερα.
του Στράτου Γεραγώτη
Η ΕΚΤ έπαιξε ουσιαστικό ρόλο στην αντιμετώπιση της κρίσης των ετών 2010-2013. έναν ρόλο παρόμοιο με αυτό που καλείται να παίξει τώρα, και στην πραγματικότητα παίζει, μπροστά στην τρέχουσα πανδημία. Εδώ ίσως θα πρέπει να θυμόμαστε το “ό, τι χρειάζεται” του Mario Draghi το 2012, το οποίο επιβεβαιώνεται τώρα από την Christine Lagarde. Αυτή η παρέμβαση ήταν τότε αποφασιστική για την υπεράσπιση του ευρώ, και είναι σημαντικό να ξαναρχίσει τώρα σε πιθανώς ακόμη πιο δύσκολους καιρούς για τη νομισματική ένωση. Υπό αυτές τις συνθήκες, μια απολυτοποίηση της ΕΚΤ και των αγορών δημόσιων χρεογράφων της θα είχε αναμφίβολα καταστροφικές συνέπειες.
Ωστόσο, δεν νομίζω ότι αυτό είναι απαραίτητο αποτέλεσμα της εν λόγω απόφασης. Το Γερμανικό Συνταγματικό Δικαστήριο, ενώ εγείρει έντονες αμφιβολίες σχετικά με τη νομιμότητα του προγράμματος ποσοτικής χαλάρωσης, δεν το έχει καταργήσει οριστικά. Άφησε μια πόρτα ανοιχτή για να το απαλλάξει σε τρεις μήνες, μετά τις διευκρινίσεις που ζήτησε η ΕΚΤ σχετικά με την αναλογικότητα.
Το δικαστήριο της Καρλσρούης κατέστησε επίσης σαφές ότι η απόφασή του δεν ισχύει για μέτρα που έλαβε η ΕΚΤ για την αντιμετώπιση της τρέχουσας πανδημίας. Δεν αμφιβάλλω ότι η ΕΚΤ θα είναι σε θέση να ικανοποιήσει επαρκώς την προϋπόθεση που επιβάλλουν τα γερμανικά δικαστήρια, επίσης επειδή μπορεί να βασιστεί σε διευκρινίσεις που έχουν ήδη δοθεί ευρέως σχετικά με την καταλληλότητα και την αναγκαιότητα του Qe. Ως εκ τούτου, μπορεί εύλογα να υποτεθεί ότι η εντολή της ΕΚΤ δεν θα παραβιαστεί από τη γερμανική απόφαση, όσον αφορά τόσο τα προηγούμενα όσο και τα μελλοντικά μέτρα.
Πιο ανησυχητικές είναι οι συνέπειες της απόφασης για το ρόλο του Δικαστηρίου. Για τους Γερμανούς δικαστές, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο θα είχε κάνει πολύ σοβαρά και προφανή λάθη. Συγκεκριμένα, θα είχε διεξαγάγει την έρευνά του σχετικά με την αναλογικότητα βάσει αδιανόητων ερμηνευτικών κανόνων. Με αυτόν τον τρόπο, θα είχε αγνοήσει εντελώς την εντολή που του έχει ανατεθεί από το άρθρο 19.2 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση , που είναι να διασφαλίσει τη συμμόρφωση με το νόμο στην ερμηνεία και την εφαρμογή των συνθηκών. Εξ ου και η συνέπεια που απέκτησε το γερμανικό δικαστήριο από αυτό: θέτοντας τον εαυτό του εκτός της εντολής του, το Δικαστήριο ενήργησε υπερβολικά και, ως εκ τούτου, η απόφασή του μπορεί να αγνοηθεί.
Οι κατηγορίες του γερμανικού δικαστηρίου μας αφήνουν προφανώς μπερδεμένους. Αποτυχία συμμόρφωσης με το νόμο, χρήση ερμηνευτικών μεθοδολογιών χωρίς αποδεκτή νομική βάση, σοβαρά και προφανή λάθη: πρόκειται για βαριές κατηγορίες, ειδικά καθώς απευθύνονται στο ανώτατο ευρωπαϊκό δικαστήριο. Και ανησυχούν όχι μόνο για την προκατάληψη στο κύρος των δικαστών του Λουξεμβούργου, αλλά και για τις επιπτώσεις στο Ευρωπαϊκό σύστημα στο σύνολό του. Η ομοιόμορφη εφαρμογή, η άμεση αποτελεσματικότητα, η υπεροχή του δικαίου της Ένωσης εξαρτώνται αυστηρά από την παρουσία του Δικαστηρίου, από την αποκλειστική αρμοδιότητά του στο ζήτημα της ερμηνείας και της εγκυρότητας των ευρωπαϊκών προτύπων και από τον υποχρεωτικό χαρακτήρα των αποφάσεών του.
Οποιοσδήποτε τραυματισμός, ή ακόμη και απλώς αποδυνάμωση των προνομίων του Δικαστηρίου θέτει αναπόφευκτα ολόκληρη τη συνταγματική δομή της ΕΕ σε κρίση. Είναι αλήθεια ότι είναι ένα μεμονωμένο επεισόδιο, τα επιβλαβή αποτελέσματα του οποίου μπορούν να αντιμετωπιστούν από τις επόμενες εξελίξεις. Αλλά θα μπορούσε να είναι η αρχή μιας πολύ επικίνδυνης τάσης, εάν παγιωθεί αργότερα.
Στην πραγματικότητα, ο ισχυρισμός του Γερμανικού Συνταγματικού Δικαστηρίου να επαληθεύσει ότι η Ένωση δεν υπερβαίνει τις εξουσίες που του έχουν ανατεθεί, δεν αποτελεί καινοτομία της εν λόγω ποινής. Αυτό μπορεί να βρεθεί ήδη στην απόφαση του Μάαστριχτ και, τέλος, στην απόφαση Omt (Outright Monetary Transactions) . Η θεμελιώδης θεωρία είναι ότι εάν τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα ενεργήσουν υπερβολικά, η δημοκρατική τους νομιμότητα σύμφωνα με το γερμανικό σύνταγμα χάνεται.
Επιπλέον, το δόγμα των αντι-ορίων εμπνέεται από μια μη διαφορετική αντίληψη, που υιοθετήθηκε επίσης από το Συνταγματικό Δικαστήριο. Εκτός από το ότι οι δικαστές της Καρλσρούης είχαν προηγουμένως περιοριστεί στην έκφραση αμφιβολιών και προβληματισμών σχετικά με τις αποφάσεις του Δικαστηρίου, αποφεύγοντας την επίτευξη ανοικτής σύγκρουσης. Αντίθετα, είχαν εκφράσει ένα ορισμένο «Fehlertoleranz» απέναντι σε θέσεις που δεν συμμερίζονται οι συνάδελφοί τους στο Λουξεμβούργο . Τώρα, ωστόσο, κάθε δισταγμός έχει αφαιρεθεί και είναι εκπληκτικό το γεγονός ότι η σύγκρουση έγινε με βάση αμφισβητήσιμα νομικά επιχειρήματα.
Προφανώς, η απόφαση του Δικαστηρίου διατηρεί πλήρη ισχύ και αποτελεσματικότητα στο δίκαιο της Ένωσης. Το γερμανικό δικαστήριο δεν μπορεί παρά να εμποδίσει την είσοδό του στη Γερμανία. Θα μπορούσε επομένως να εμποδίσει την Bundesbank να συνεχίσει να εφαρμόζει το πρόγραμμα QE. Για τους λόγους που έχουν ήδη αναφερθεί αυτό πιθανότατα δεν θα συμβεί. Η Πρόεδρος Lagarde έκανε καλά να δηλώσει ότι η δράση της ΕΚΤ προχωρά κανονικά . Ωστόσο, παραμένει ο φόβος ότι η γερμανική απόφαση σηματοδοτεί μια πιο διάχυτη διάθεση αυτής της χώρας ενάντια στη διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
*Στράτος Γεραγώτης, Διδάκτωρ Παν/μιου των Βρυξελλών, τ. Καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής στο Παν/μιο της Pavia της Ιταλίας
