Η πανδημία COVID-19 θα επιταχύνει τη μετάβαση προς την πολυπολικότητα. Εκτός από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Κίνα, μια ισχυρότερη, πιο συγκεντρωτική Ευρωπαϊκή Ένωση θα αναδυθεί και θα συμπεριφερθεί ως γεωπολιτική οντότητα. Η Ρωσία θα λειτουργήσει ως ζώνη προστασίας μεταξύ Κίνας και Ευρώπης. Η Ινδία θα διαδραματίζει ολοένα και μεγαλύτερο ρόλο στην παγκόσμια οικονομία. Η Τουρκία θα επιδιώξει να γίνει κυρίαρχη δύναμη στη Μεσόγειο. Μέσα σε αυτά τα δίκτυα, θα υπάρξει περισσότερη ολοκλήρωση. Μεταξύ αυτών των διαφόρων δικτύων, θα υπάρξει λιγότερη οικονομική αλληλεπίδραση.
του Έρολ Ούσερ*
Η πανδημία COVID-19 καταστρέφει τις παγκόσμιες αγορές και συγκλονίζει την παγκόσμια οικονομία. Εκτός από την ίδια την ασθένεια και τις συνακόλουθες διαταραχές της αλυσίδας εφοδιασμού, η αβεβαιότητα επιδεινώνει το χάος και το σοκ. Ενώ υπάρχουν ακόμα πολλά άγνωστα που σχετίζονται τόσο με τον COVID-19 όσο και με τις συνακόλουθες πολιτικές συνέπειές, ένα πράγμα είναι σίγουρο: η πανδημία COVID-19 θα επιταχύνει τις υποκείμενες, μακροπρόθεσμες πολιτικές τάσεις και θα οδηγήσει σε έναν πιο πολυπολικό, πιο ανταγωνιστικό και λιγότερο παγκοσμιοποιημένο πλανήτη.
Ακόμη και πριν ο COVID-19 μετατραπεί σε πανδημία, η παγκόσμια ισορροπία δύναμης κινούνταν αναπόφευκτα προς μια κατάσταση «πολυπολικότητας». Η περίοδος μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης ήταν μια «μονοπολική» περίοδος – μια εποχή που οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν, και συμπεριφέρθηκαν, ως η πιο ισχυρή χώρα στον κόσμο. Για πολλούς λόγους, υπάρχει πλέον περισσότερη ισότητα μεταξύ των ισχυρότερων χωρών του κόσμου. Η εμφάνιση αυτού του πολυπολικού περιβάλλοντος ενθάρρυνε τον αυξημένο ανταγωνισμό και τον προστατευτισμό. Η πανδημία COVID-19 θα επιταχύνει αυτή τη μετατόπιση.
Η λογική της οικονομικής παγκοσμιοποίησης εξαρτάται από ένα ορισμένο επίπεδο εμπιστοσύνης και καλής θέλησης μεταξύ διασυνδεδεμένων χωρών. Κατ’ ελάχιστο, μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία απαιτεί έλλειψη φόβου. Αλλά τώρα, ο φόβος περισσεύει. Τα σύνορα κλείνουν και οι αλυσίδες εφοδιασμού διακόπτονται σε όλο τον κόσμο στην προσπάθεια για τον περιορισμό της εξάπλωσης του COVID-19. Κάποια από αυτά, θα επιστρέψουν στην προηγούμενη κατάστασή τους μόλις περάσει η κρίση. Άλλα, ωστόσο, όχι. Ειδικά σε εκείνες τις περιπτώσεις όπου ο φόβος, η υποψία και η πολιτική θα γίνουν πρωταρχικός παράγοντας παρακίνησης.
Το πιο ξεκάθαρο παράδειγμα θα είναι η αποσύνδεση των οικονομιών των ΗΠΑ και της Κίνας. Η Κίνα κατέχει σήμερα δεσπόζουσα θέση σε πολλές παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού. Η Κίνα πέτυχε αυτήν τη δεσπόζουσα θέση λόγω του συγκριτικού της πλεονεκτήματος: ήταν (και είναι) σε θέση να παράγει και να κατασκευάζει αγαθά φθηνότερα, ταχύτερα και καλύτερα από τους ανταγωνιστές της. Το γεωπολιτικό πλεονέκτημα θα αντικαταστήσει τώρα το συγκριτικό πλεονέκτημα. Στο μέλλον, οι εταιρείες των ΗΠΑ θα αναζητούν κάτι περισσότερο από τον φθηνότερο παραγωγό: θα αναζητήσουν τον φθηνότερο παραγωγό και την πιο αξιόπιστη πολιτικά αλυσίδα εφοδιασμού.
Επειδή ο κόσμος κινείται προς την πολυπολικότητα, η σχέση ΗΠΑ-Κίνας, η οποία χρησίμευσε ως πυλώνας της παγκόσμιας οικονομίας από τότε που ο Ντενγκ Σιαόπινγκ ανέλαβε την εξουσία στην Κίνα το 1978, θα αποδυναμωθεί και οι αλυσίδες εφοδιασμού θα επαναπροσανατολιστούν. Εκτός από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Κίνα, μια ισχυρότερη, πιο συγκεντρωτική Ευρωπαϊκή Ένωση θα εμφανιστεί και θα συμπεριφέρεται σαν μια πιο κλασική γεωπολιτική οντότητα. Η Ρωσία θα γίνει ζώνη προστασίας μεταξύ Κίνας και Ευρώπης. Η Ινδία θα διαδραματίσει όλο και μεγαλύτερο ρόλο στην παγκόσμια οικονομία. Η Τουρκία θα επιδιώξει να γίνει κυρίαρχη δύναμη στη Μεσόγειο. Μέσα σε αυτά τα διάφορα δίκτυα, θα υπάρξει περισσότερη ολοκλήρωση. Μεταξύ αυτών των διαφόρων δικτύων, θα υπάρξει λιγότερη οικονομική αλληλεπίδραση.
Μία από τις βιομηχανίες που θα επηρεαστούν σε μεγάλο βαθμό από αυτόν τον αναπροσανατολισμό των αλυσίδων εφοδιασμού και τον πολλαπλασιασμό του ανταγωνισμού είναι η βιομηχανία βιοτεχνολογίας. Σκεφθείτε την πρόσφατη διπλωματική διαμάχη μεταξύ Γερμανίας και Ηνωμένων Πολιτειών για μια γερμανική εταιρεία βιοτεχνολογίας που ονομάζεται CureVac. Ένα δημοσίευμα στη γερμανική εφημερίδα Welt am Sonntag στις 15 Μαρτίου ισχυρίστηκε ότι η κυβέρνηση των ΗΠΑ προσέφερε δισεκατομμύρια στη CureVac για να εξασφαλίσει την πρόσβαση σε ένα πιθανό εμβόλιο κατά του COVID-19 «μόνο για τις Ηνωμένες Πολιτείες».
Από τότε οι Ηνωμένες Πολιτείες δήλωσαν ότι η ιστορία ήταν «υπερβολικά υπερεκτιμημένη», ενώ η CureVac δημοσίευσε μια δήλωση τη Δευτέρα ότι η κυβέρνηση Τραμπ δεν είχε κάνει καμία προσφορά για αποκλειστικά δικαιώματα στο εμβόλιο που προσπαθεί να αναπτύξει. Όμως, η αλήθεια της αναφοράς και το βάθος της διαμάχης δεν έχουν σημασία. Το σημαντικό είναι πως η βιοτεχνολογία γίνεται τόσο πηγή εθνικής πολιτικής δύναμης όσο και επίκεντρο γεωπολιτικής σύγκρουσης. Με τον ίδιο τρόπο που η πολυπολικότητα έχει ήδη επηρεάσει ανεξέλεγκτα και τονώνει τον ανταγωνισμό για την ανάπτυξη της τηλεπικοινωνιακής υποδομής 5G, ο COVID-19 θα επικεντρώσει ομοίως τις εθνικές μεγάλες στρατηγικές στη βιοτεχνολογία.
Μια άλλη τάση που θα επιταχύνει ο COVID-19 είναι η συσσώρευση παγκόσμιου χρέους. Το νομισματικό και δημοσιονομικό κίνητρο που θα είναι απαραίτητο για την αποτροπή μιας παγκόσμιας οικονομικής καταστροφής φαίνεται ήδη έτοιμο να επισκιάσει τα ποσά που ήταν απαραίτητα για τη διαχείριση της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008. Ακόμη και η ανόητη Γερμανία ανοίγει τις βρύσες, εγκαταλείπει τη λιτότητα και δεσμεύεται για απεριόριστα μετρητά σε επιχειρήσεις που επηρεάζονται από τον COVID-19 και υπόσχεται να εκμεταλλευτεί το «μεγάλο μπαζούκα» της για να «κάνει ό, τι χρειάζεται».
Το χρέος θα αναδιαμορφώσει επίσης βαθιά τις ενεργειακές αγορές τα επόμενα χρόνια. Ενώ η κατάσταση πολλών οικονομικών τομέων, όπως οι αεροπορικές εταιρείες και οι βιομηχανίες φιλοξενίας, θα είναι ζοφερή και ενώ οι κρίσεις ρευστότητας θα δημιουργήσουν ένα σημαντικό βραχυπρόθεσμο πρόβλημα για πολλούς άλλους τομείς, οι κίνδυνοι που αντιμετωπίζουν οι εταιρείες πετρελαίου της Βόρειας Αμερικής απαιτούν ιδιαίτερη αναφορά. Ο συνδυασμός των χαμηλών τιμών του πετρελαίου (εν μέρει λόγω του συνεχιζόμενου πολέμου τιμών Σαουδικής Αραβίας-Ρωσίας) και οι μειωμένες προοπτικές ανάπτυξης έρχονται κατά τη διάρκεια ενός έτους κατά το οποίο ωριμάζει χρέος ύψους 40 δισεκατομμυρίων δολαρίων για τους παραγωγούς της Βόρειας Αμερικής. Η αμερικανική κυβέρνηση θα έχει δύσκολες αποφάσεις να λάβει σχετικά με το αν θα στηρίξει την ενεργειακή της βιομηχανία, ειδικά επειδή ένα συνολικό πλήθος προσφοράς συνωμοτεί για να διατηρήσει τις τιμές χαμηλές.
Τέλος, ενώ είναι πολύ νωρίς για να εκτιμηθεί η πιθανή εγχώρια πολιτική κατάρρευση που θα προκύψει ως αποτέλεσμα του τρόπου με τον οποίο οι κυβερνήσεις ανταποκρίνονται στην πανδημία COVID-19, είναι ήδη δυνατό να δούμε που θα αισθανόμαστε περισσότερο την πίεση. Η Κίνα πιέζεται ήδη από τον εμπορικό πόλεμο ΗΠΑ-Κίνας, την αφρικανική πανώλη των χοίρων και μια σειρά από άλλα διαρθρωτικά οικονομικά ζητήματα και ενώ ο Πρόεδρος Xi Jinping μετέτρεψε επιδέξια μια κρίση εμπιστοσύνης του κοινού σε σημείο εθνικής υπερηφάνειας, την παγκόσμια εξάπλωση του ιού θα εμβαθύνει η οικονομική και πολιτική πίεση. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο Πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ αντιμετωπίζει τώρα μια μάχη για επανεκλογή, καθώς προεδρεύει σε μια οικονομία που πιθανότατα θα βρίσκεται σε ύφεση κατά τη διάρκεια της εκστρατείας και θα αντιμετωπίσει ως πιθανό Δημοκρατικό αντίπαλο τον Τζο Μπάιντεν που προπορεύεται στις περιοχές όπου ο Πρόεδρος Τραμπ νίκησε τη Χίλαρι Κλίντον.
Πολλές άλλες χώρες θα πρέπει επίσης να αντιμετωπίσουν τα συντρίμμια. Ενώ οι δημοσκοπήσεις δείχνουν μεγαλύτερη υποστήριξη για τους ηγέτες που είχαν προηγουμένως βρεθεί σε δυσμένεια σε χώρες όπως η Ιταλία και η Γαλλία, αυτά τα συναισθήματα θα μπορούσαν να μετατοπιστούν σε μεγάλο βαθμό ανάλογα με το πόσο σοβαρή γίνεται η πανδημία της κρίσης COVID-19 και πόσο αποτελεσματική είναι η κυβερνητική πολιτική στη συγκράτησή της. Το Ιράν, που ταλαιπωρείται από την εγχώρια πολιτική αναταραχή λόγω της οικονομικής δυσκολίας, της ξηρασίας και της δυσαρέσκειας με την εξωτερική του πολιτική, για πολύ καιρό είχε τριπλάσια κρούσματα, συμπεριλαμβανομένων τουλάχιστον 12 Ιρανών πολιτικών και αξιωματούχων που πέθαναν από την ασθένεια. Χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ρωσία, η Ινδία και το Μεξικό, οι οποίες υιοθέτησαν μια μια εναλλακτική προσέγγιση για τον περιορισμό, θα μπορούσαν να δικαιωθούν ή να υποστούν σημαντική λαϊκή πίεση, η οποία θα μπορούσε να επηρεάσει το Brexit, τις ρωσικές συνταγματικές μεταρρυθμίσεις, τη μελλοντική πορεία του ινδουιστικού εθνικισμού και το πολιτικό μέλλον του Μεξικού, αντίστοιχα.
Ο COVID-19 θα ηττηθεί τελικά. Το ερώτημα είναι «πότε», όχι «εάν». Ο COVID-19 δημιουργεί μοναδικές προκλήσεις όχι μόνο επειδή είναι εξαιρετικά θανατηφόρςο αλλά επειδή είναι τόσο μεταδοτικός. Λόγω του πόσο σιωπηλά μεταδίδεται ο ιός, ο COVID-19 εξαπλώθηκε γρήγορα, χωρίς να το γνωρίζει κανείς, έως ότου ήταν πολύ αργά. Επειδή είναι ήπιος στις περισσότερες περιπτώσεις, σχεδόν κάθε χώρα στον κόσμο τον υποτίμησε. Ο COVID-19 δεν ήταν πρόβλημα μέχρι που ξαφνικά έγινε. Προκειμένου να αποφευχθεί η κατάρρευση των συστημάτων υγειονομικής περίθαλψης, οι χώρες έπρεπε να λάβουν έκτακτα και οικονομικά επιβλαβή μέτρα για τον περιορισμό της εξάπλωσης της νόσου. Αυτά τα μέτρα θα είναι μεν αποτελεσματικά, αλλά αυτό εξαρτάται από το πόσο καλά εφαρμόζονται και πόσο τηρούνται πολιτικές απομόνωσης και κοινωνικής απόστασης.
Ως εχθρός, ο COVID-19 δεν ενδιαφέρεται για πολιτικά σύνορα. Δεν έχει ιδεολογία. Δεν έχει ιστορία. Ο μόνος τρόπος να νικήσεις τον COVID-19, να τον νικήσει πραγματικά, είναι να τον καταπολεμήσεις ως είδος. Και όμως, παρά την παγκόσμια απειλή που θέτει ο COVID-19, ειρωνικά, ίσως τραγικά, ο COVID-19 επιταχύνει τις πολιτικές τάσεις που υπονομεύουν τις δυνατότητες για παγκόσμια συλλογική δράση. Η αποσύνδεση θα επιταχυνθεί. Οι αλυσίδες εφοδιασμού θα μεταμορφωθούν. Το χρέος θα διογκωθεί. Η βιοτεχνολογία θα αποτελέσει σημαντική πηγή ανταγωνισμού εθνικής ασφάλειας και η μοίρα πολλών κυβερνήσεων θα συνδέεται με το πόσο καλά αποδίδουν (ή πιστεύεται ότι έχουν αποδώσει). Ο COVID-19 από μόνο τους δεν θα αλλάξει τον κόσμο, αλλά θα επιταχύνει τις πολιτικές τάσεις που θα οδηγήσουν σε ένα πολύ διαφορετικό παγκόσμιο περιβάλλον.
*O Έρολ Ούσερ είναι πρόεδρος και CEO της USER HOLDİNG. Επιχειρηματίας και φιλάνθρωπος, πρόκειται έναν από τους καινοτόμους παίκτες της επιχειρηματικής τουρκικής σκηνής. Η USER HOLDİNG είναι επενδυτική τραπεζική εταιρεία που προσφέρει συμβουλευτικές υπηρεσίες τόσο σε τουρκικές όσο και διεθνείς εταιρείες.
