Δεν θα είναι εύκολο να δοθεί συνέχεια στις δεσμεύσεις και τις κατευθυντήριες γραμμές της «Διακήρυξης της Ρώμης» που εγκρίθηκε στη Σύνοδο Κορυφής για την Υγεία στις 21 Μαΐου.
Στράτος Γεραγώτης
Η συνάντηση, που διοργανώθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την Ιταλία ως προεδρεύουσα της G20, παρήγαγε ένα λεπτομερές έγγραφο που στοχεύει να δώσει έναν «προσανατολισμό» στη δράση των κυβερνήσεων και των διεθνών οργανισμών για την παγκόσμια υγεία. Επιβεβαιώνει την υποστήριξη για ορισμένα τρέχοντα προγράμματα, τα οποία αναμένεται να επεκταθούν και να ενοποιηθούν, αλλά υπάρχουν επίσης σημαντικά ανοίγματα σε νέες πρωτοβουλίες συνεργασίας που στοχεύουν στη διασφάλιση μεγαλύτερης παγκόσμιας αλληλεγγύης και μιας πιο συστημικής και μακροπρόθεσμης προσέγγισης των πανδημικών κινδύνων και άλλων καταστάσεων έκτακτης ανάγκης στην υγεία. Ορισμένα ζητήματα , όπως οι ευρεσιτεχνίες εμβολιασμού, ωστόσο, συνεχίζουν να προβληματίζουν . Επιπλέον, σε μια σειρά νέων προτάσεων που υποβλήθηκαν από ομάδες εμπειρογνωμόνων τις τελευταίες εβδομάδες, η αντιπαράθεση μόλις ξεκίνησε και θεωρείται ότι οι πιο καινοτόμες, που περιλαμβάνουν την ενίσχυση των εξουσιών των διεθνών οργανισμών και τους επακόλουθους περιορισμούς της εθνικής κυριαρχίας , θα αντιμετωπίσει ισχυρή αντίσταση.
Από την άλλη πλευρά, η Σύνοδος Κορυφής της Ρώμης ήταν μόνο ένα στάδιο σε ένα μονοπάτι που περιλαμβάνει μια σειρά άλλων εκδηλώσεων που θα πρέπει να χρησιμεύσουν για την επαλήθευση της εφαρμογής των δεσμεύσεων και τη διερεύνηση πολλών εκκρεμών ζητημάτων. Στο τελικό έγγραφο, ο εμβολιασμός σε παγκόσμια κλίμακα αναφέρεται ως «κορυφαία προτεραιότητα», ως βασική προϋπόθεση για τον τερματισμό της πανδημικής κρίσης. Αλλά μια περαιτέρω συζήτηση θα πραγματοποιηθεί στις 2 Ιουνίου, όταν θα πραγματοποιηθεί μια Διάσκεψη Κορυφής ειδικά αφιερωμένη στον χρηματοοικονομικό μηχανισμό Covax η οποία στοχεύει στη διάθεση εμβολίων, με χαμηλό κόστος, για 92 χώρες χαμηλού εισοδήματος. Η συνάντηση στη Ρώμη χρησίμευσε επίσης για τη επίτευξη νέων οικονομικών δεσμεύσεων για το πρόγραμμα Covax από κυβερνήσεις και φαρμακευτικές εταιρείες. Ωστόσο, το πρόγραμμα παραμένει ανεπαρκές και δεν υπάρχει ρητή δέσμευση στη Διακήρυξη για τη γεφύρωση του μεγάλου χάσματος μεταξύ των αρχικών προωθήσεων και των πραγματικών εκταμιεύσεων. Επιπλέον, εξακολουθούν να υφίστανται θεμελιώδεις διαφορές στα μέτρα που διασφαλίζουν την ευρύτερη παραγωγή εμβολίων σε παγκόσμια κλίμακα και τη μεταφορά σχετικής τεχνολογίας. Ο στόχος είναι να επιτευχθεί συμφωνία από τη σύνοδο κορυφής της G20 που θα πραγματοποιηθεί στα τέλη Οκτωβρίου υπό την ιταλική προεδρία.
Ο «τρίτος τρόπος» της Επιτροπής
Η Διακήρυξη δεν αναφέρει, ειδικότερα, την πρόταση προσωρινής αναστολής των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας για εμβόλια κατά του Covid 19, την οποία υπέβαλαν η Ινδία, η Νότια Αφρική και πολλές αναπτυσσόμενες χώρες του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ) . Οι ηγέτες της G20 δεσμεύθηκαν να προωθήσουν την κοινή χρήση αδειών, τεχνολογίας και τεχνογνωσίας μόνο σε εθελοντική βάση. Πάνω απ ‘όλα από την Ευρώπη έρχονται τώρα οι κύριες αντιστάσεις σε μια αναστολή ευρεσιτεχνίας. Στην εναρκτήρια ομιλία του ο Πρωθυπουργός Μάριο Ντράγκι επανέλαβε ότι η Ιταλία είναι “ανοιχτή” στην ιδέα της καθιέρωσης προσωρινής εξαίρεσης για τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας για εμβόλια, αλλά σημείωσε ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει μια άλλη πρόταση, η οποία την ορίζει “ίσως , προοπτικά, πιο ρεαλιστικα “ενόψει της ταχείας αύξησης της παγκόσμιας παραγωγής. Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ursula von der Leyen ανακοίνωσε ότι η ΕΕ θα υποβάλει στον ΠΟΕ πρόταση βασισμένη στον «τρίτο τρόπο» που περιλαμβάνει, μαζί με νέα μέτρα κατά των εξαγωγικών περιορισμών, επίσης νέους κανόνες για την αδειοδότηση των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας κατά καιρούς κρίσης.
Περιφερειακοί κόμβοι και η “Μία υγεία “
Η ΕΕ έχει υποσχεθεί να δεσμευτεί κυρίως για τη δημιουργία παραγωγικής ικανότητας στις αφρικανικές χώρες που επί του παρόντος εισάγουν το 99% των εμβολίων. Η ευρωπαϊκή πρωτοβουλία θα είναι ευρέος φάσματος: παρέχει όχι μόνο επενδύσεις σε υποδομές και μονάδες παραγωγής, αλλά και υποστήριξη για τη διαχείριση των αλυσίδων εφοδιασμού και τον καθορισμό του κανονιστικού πλαισίου. Συνολικά, η Σύνοδος Κορυφής ενίσχυσε την ιδέα της δημιουργίας «περιφερειακών κόμβων» για την ενίσχυση της μεταφοράς τεχνολογιών και της τοπικής παραγωγής εμβολίων και άλλων ιατρικών προμηθειών. Η δέσμευση της ΕΕ για την Αφρική είναι ένα από τα κύρια δομικά στοιχεία αυτής της στρατηγικής. Ένα άλλο σημαντικό σημείο της Διακήρυξης είναι η υποστήριξη της λεγόμενης προσέγγισης “Μία Υγεία” με βάση την αδιαμφισβήτητη αναγνώριση ότι οι πιο μεταδοτικές ασθένειες προκαλούνται από παθογόνα που μεταδίδονται από ζώα και ότι η αποψίλωση, η διάβρωση της βιοποικιλότητας και άλλες διαδικασίες καταστροφής το περιβάλλον βρίσκεται στη ρίζα πολλών καταστάσεων έκτακτης ανάγκης για την υγεία, συμπεριλαμβανομένων των επιδημιών. Ο σύνδεσμος μεταξύ κρίσεων στον τομέα της υγείας και του περιβάλλοντος, τονίστηκε ιδίως από την έκθεση που παρουσιάστηκε στη Σύνοδο Κορυφής από μια επιστημονική ομάδα υψηλού επιπέδου που συγκροτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την Ιταλία. Ωστόσο, ακριβώς όσον αφορά το περιβάλλον, το χάσμα μεταξύ των δεσμεύσεων που έχουν αναληφθεί και των συγκεκριμένων δράσεων συνεχίζει να διευρύνεται. Η προοπτική επιτάχυνσης των πρωτοβουλιών για την επίτευξη περιβαλλοντικών στόχων θα επαληθευτεί συγκεκριμένα κατά τη Διάσκεψη Cop-26 στη Γλασκόβη (1-12 Νοεμβρίου), υπό την προεδρία του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ιταλίας.
Προς μια μεταρρύθμιση του συστήματος;
Η Επιστημονική Ομάδα Υψηλού Επιπέδου τόνισε επίσης την ανάγκη, στην έκθεσή της, για έγκαιρες και αξιόπιστες πληροφορίες σχετικά με τις πανδημίες στα αρχικά τους στάδια. Γενικότερα, υπάρχει το πρόβλημα της δημιουργίας νέων μηχανισμών που διασφαλίζουν όχι μόνο την ανταλλαγή δεδομένων – επίσης μέσω της δημιουργίας συγκεκριμένων βάσεων δεδομένων – αλλά και τη συνεχή εποπτεία των συνθηκών υγείας στις διάφορες χώρες και περιοχές. Η Σύνοδος Κορυφής της Ρώμης περιορίστηκε στην έκφραση γενικής υποστήριξης για τη συνεχιζόμενη αναθεώρηση των μηχανισμών και της θεσμικής σύστασης του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) και άλλων φορέων. Η πρόσφατη έκθεση μιας ανεξάρτητης ομάδας εργασίας (Independent Panel for Pandemic Preparedness and Response) που δημιούργησε ο ΠΟΥ υπέβαλε μια σειρά καινοτόμων προτάσεων που αποσκοπούν στη δημιουργία ενός νέου παγκόσμιου συστήματος παρακολούθησης και προειδοποίησης κατά των πανδημιών. Προβλέπει, μεταξύ άλλων, να δώσει στον ΠΟΥ την εξουσία να ερευνά και να αναφέρει ταχέως τις πιθανές επιδημίες, τη δημιουργία ενός Παγκόσμιου Συμβουλίου Απειλών για την Υγεία με το πρότυπο του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών και μια Σύμβαση-Πλαίσιο που θέτει νέες υποχρεώσεις και πρότυπα για την προώθηση της παγκόσμιας υγείας. Δεν είναι γνωστό εάν και πότε αυτές οι προτάσεις θα αποτελέσουν αντικείμενο διαπραγμάτευσης, αλλά είναι βέβαιο ότι θα προκαλέσουν έντονη αντίσταση επειδή συνεπάγονται ενίσχυση των υπερεθνικών δυνάμεων. Ωστόσο, ένα από τα διδάγματα της πανδημίας είναι ότι ακόμη και σε θέματα υγείας το πολυμερές σύστημα συνεργασίας σε παγκόσμιο επίπεδο χάνει από όλες τις πλευρές και μόνο νέοι θεσμικοί μηχανισμοί θα είναι σε θέση να καλύψουν τα κενά που έχουν ανοίξει και να αποτρέψουν το άνοιγμα νέων.
