Η αποτυχία λειτουργίας κάθε συστήματος ή οργανισμού έχει συχνά τις ρίζες της στις μικρές, ανεπαίσθητες αλλαγές που δεν γίνονται αντιληπτές, παρά μόνο όταν είναι πια αργά. Γι’ αυτό, όταν πρόκειται για το μέγιστο αγαθό της Δημοκρατίας, είναι ανάγκη να παραμένουμε πάντοτε όλοι – πολίτες και πολιτικοί – σε εγρήγορση. Η φιλελεύθερη Δημοκρατία, το πολιτικό σύστημα της «ανοικτής κοινωνίας», που στηρίζεται στις θεμελιώδεις αξίες της ελευθερίας, της ισονομίας, της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, και, φυσικά, στον ορθό λόγο, δείχνει διεθνώς σημάδια κρίσης.
Όπως εύστοχα επισημαίνεται, “Η ισότητα κινδυνεύει να μετατραπεί σε κομφορμισμό, η ουδετερότητα σε απάθεια, τα δικαιώματα εξέπεσαν σε μια γενικευμένη ανοχή ή αντιστράφηκαν σε προνόμια και απαιτήσεις, η ελευθερία έγινε εθελοντική δουλεία, ο πολιτικός και κοινωνικός πλουραλισμός σκέτη βιτρίνα και ο δημόσιος λόγος μοιάζει περισσότερο με κουτσομπολιό” (Carlo Galli: Η Αμηχανία της Δημοκρατίας).
Τέτοιες αναφορές στην παθολογία της φιλελεύθερης δημοκρατίας στον δυτικό κόσμο αποτελούν κοινό τόπο για όποιον θέλει να ερμηνεύσει φαινόμενα διαλυτικά της κοινωνικής συνοχής, αμφισβήτησης της νομιμοποιητικής λειτουργίας των δημοκρατικών θεσμών, επικράτησης του λαϊκισμού και της διχαστικής πολιτικής ρητορικής. Συχνές είναι οι αναφορές στις “ελίτ” που χειραγωγούν το πολιτικό σύστημα, στην αποξένωση των πολιτικών και της Πολιτικής από τον λαό, στον διαβρωτικό για το πολιτικό σύστημα χαρακτήρα των κοινωνικών δικτύων και των παγκοσμιοποιημένων αγορών. Η συζήτηση ήρθε ξανά στην επικαιρότητα με αφορμή την πόλωση και τα φαινόμενα κοινωνικού διχασμού, που παρακολουθούμε στις ΗΠΑ και την Ευρώπη.
Ωστόσο, η Δημοκρατία δεν είναι ο προνομιακός χώρος των διανοουμένων, των πολιτικών, των πάσης φύσεως «ειδικών». Δεν είναι απλώς χώρος διανοητικών ασκήσεων πολιτικής φιλοσοφίας. Η Δημοκρατία είναι κάτι πολύ πραγματικό και θορυβώδες. Είναι η παλαίστρα, όπου όλες οι ιδέες περί κοινού καλού και δημοσίου συμφέροντος καθημερινά δοκιμάζονται, ανταγωνίζονται και ζητούν την επιβολή τους. Βεβαίως, εκείνο που τελικώς θα επικρατήσει είναι ζήτημα της οριοθετημένης από κάθε Σύνταγμα λειτουργίας των δημοκρατικών πολιτειακών θεσμών (Κυβέρνηση, Βουλή, Δικαστήρια). Μήπως όμως, όταν η συζήτηση εστιάζεται μόνο στους πολιτειακούς θεσμούς, παραγνωρίζονται οι όροι λειτουργίας της ίδιας της δημοκρατικής κοινωνίας, που καθορίζουν και την ποιότητα ζωής των πολιτών;
Η δημοκρατική κοινωνία προϋποθέτει Ευημερία και Ασφάλεια. Εκεί όπου κυριαρχεί καθημερινά η ανασφάλεια, όπου οι άνθρωποι κυριαρχούνται από το φόβο ότι αύριο δεν θα έχουν μια δουλειά, ότι τα παιδιά τους θα ζήσουν χειρότερα από τους ίδιους, ότι το μόνο βιώσιμο σχέδιο ζωής τους θα είναι να βγάλουν την ημέρα, φωλιάζει η απειλή για την ίδια τη Δημοκρατία. Γιατί ο φόβος θρέφει στον πολίτη τον θυμό, την αγανάκτηση και την επιθυμία να βρει τον φταίχτη, τον εχθρό με πρόσωπο. Θα του τον βρουν οι δημαγωγοί, οι λαϊκιστές όλων των μορφών. Θα του υποσχεθούν ότι για να ζήσει καλύτερα πρέπει κάποιοι άλλοι να ζήσουν χειρότερα. Και έτσι μία-μία οι θεμελιώδεις αξίες της ανοικτής κοινωνίας αρχίζουν να κλονίζονται.
Οι πολιτικοί πρέπει να δούμε τις ρίζες του προβλήματος. Να αφουγκραστούμε την κοινωνία, ξεφεύγοντας από θεωρητικές αυτοαναφορικές προσεγγίσεις. Να κατανοήσουμε το επείγον για την επιβίωση της Δημοκρατίας, της πολυτιμότερης πολιτικής εφεύρεσης της ανθρωπότητας. Και να μείνουμε σταθεροί στις προγραμματικές μας δεσμεύσεις για καλυτέρευση των όρων ζωής, καταπολεμώντας την ανασφάλεια και το φόβο.
Σε αυτό το πλαίσιο, θεωρώ πως η Ευρώπη αρχίζει να παίρνει το μήνυμα. Η ενεργοποίηση της ρήτρας διαφυγής από τους περιορισμούς του Συμφώνου Σταθερότητας, η θέσπιση του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας για την αντιμετώπιση των οικονομικοκοινωνικών επιπτώσεων της πανδημίας COVID-19, η πρόσφατη πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την καθιέρωση ενός ελάχιστου βιώσιμου μέσου μισθού ανατρέπουν παγιωμένες αντιλήψεις και ταμπού και δείχνουν μια αλλαγή προσανατολισμού: ότι, δηλαδή, η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι κυρίως πολιτικό εγχείρημα και όχι εγχείρημα της αγοράς, όπως τόνισε ο Πρόεδρος της Γαλλίας πρόσφατα.
Αλλά και η Κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη, μέσα σε ένα διάστημα πρωτοφανών προκλήσεων, έχει αποδείξει ότι παίρνει μέτρα καταπολέμησης της ανασφάλειας και του φόβου των πολιτών για το αύριο: άμεση στήριξη της απασχόλησης (μέσω της επιδότησης των μισθών και της απαγόρευσης απολύσεων σε κλάδους που πλήττονται από την πανδημία, της εφαρμογής προγραμμάτων για την πρόσληψη ανέργων από επιχειρήσεις και της επιδότησης δεκάδων χιλιάδων θέσεων εργασίας), μείωση φόρων και ασφαλιστικών εισφορών, τόνωση της ρευστότητας των επιχειρήσεων, οικονομική ενίσχυση των ευάλωτων συμπολιτών μας.
Η δημοκρατική κοινωνία μας στέκεται όρθια, όταν η Πολιτική και οι πολιτικοί καταφέρνουν να επιτελούν την αποστολή τους: να λύνουν προβλήματα, μεριμνώντας δίκαια και υπεύθυνα για την ασφάλεια και την ευημερία των πολιτών. Γιατί γνήσια Δημοκρατία είναι αυτή που πηγάζει από τον πολίτη και ασκείται υπέρ αυτού.
- Ο Χρήστος Ταραντίλης είναι Βουλευτής Επικρατείας ΝΔ, Καθηγητής Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών
- από την Καθημερινή
