Το σχέδιο της ΕΕ βασίζεται σε τέσσερις πυλώνες: προώθηση των ανανεώσιμων πηγών, εξοικονόμηση ενέργειας, αντικατάσταση ρωσικών εισαγωγών με άλλους προμηθευτές και κινητοποίηση δανείων 300 δισ. ευρώ.
Γράφει ο Στράτος Γεραγώτης
Η πανδημία και η συνακόλουθη συρρίκνωση της οικονομικής ανάπτυξης, η άνοδος των τιμών της ενέργειας και ο πόλεμος στην Ουκρανία έχουν αλλάξει βαθιά τις διεθνείς σχέσεις και έφεραν επανάσταση στη γεωπολιτική της ενέργειας.
Κάνοντας μια ευρεία σύγκριση μεταξύ της ισπανικής γρίπης και της Covid-19, μεταξύ της κρίσης του 1929 και της συρρίκνωσης της ανάπτυξης του 2020, μεταξύ του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και της σύγκρουσης στην Ουκρανία, βλέπουμε ότι, σε λίγο περισσότερο από δύο χρόνια, έχουμε βιώσει κρίσεις που τον περασμένο αιώνα αναπτύχθηκαν σε διάστημα τριών δεκαετιών.
Επί 60 χρόνια –με εξαίρεση την κρίση του φυσικού αερίου του 2009– παρά τον Ψυχρό Πόλεμο, την κατάρρευση του Τείχους του Βερολίνου, την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης και τις διευρύνσεις της Ευρωπαϊκής Ενωσης, η ροή του ενεργειακού εφοδιασμού από τη Ρωσία προς την Ευρώπη ήταν πάντα εγγυημένη.
Αυτή η εγγύηση δεν υπάρχει πλέον και, τις τελευταίες εβδομάδες, η Ρωσία διέκοψε τη ροή φυσικού αερίου προς την Πολωνία, τη Βουλγαρία, τη Φινλανδία και πρόσφατα προς την Ολλανδία, οι οποίες δεν έχουν πληρώσει για τις προμήθειες σε ρούβλια, όπως ζήτησε το Κρεμλίνο. Ως προς αυτό, πρέπει να τονιστεί ότι το νόμισμα πληρωμής των προμηθειών καθορίζεται στα συμβόλαια αγοράς και δεν μπορεί να αλλάξει μονομερώς.
Η Ευρωπαϊκή Ενωση το 2021 έλαβε το 27% του πετρελαίου και το 45% των εισαγωγών φυσικού αερίου από τη Ρωσία. Με την εισβολή στην Ουκρανία, η ΕΕ αντέδρασε σε δύο μέτωπα: αφενός εφάρμοσε μια σειρά κυρώσεων και αφετέρου πρότεινε το σχέδιο REPowerEU για τη μείωση της ενεργειακής εξάρτησης από τη Ρωσία.
Το καθεστώς των κυρώσεων κατά της Ρωσίας
Ενα καθεστώς κυρώσεων υπήρχε από το 2014, μετά την εισβολή στην Κριμαία, αλλά από τον Φεβρουάριο του τρέχοντος έτους επιβλήθηκαν πρόσθετες κυρώσεις και στο πακέτο της 5ης Απριλίου απαγορεύτηκε η εισαγωγή ρωσικού άνθρακα, μαζί με άλλα αγαθά.
Παράταση των κυρώσεων για το πετρέλαιο αποφασίστηκε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις 30 Μαΐου. Οι κυρώσεις ισχύουν για εισαγωγές διά θαλάσσης και δεν περιλαμβάνουν το αργό πετρέλαιο που μεταφέρεται από τον αγωγό Druzbha, ο οποίος ωστόσο αντιπροσωπεύει λιγότερο από το ένα τρίτο των ρωσικών εισαγωγών. Σε παγκόσμια κλίμακα, το πετρέλαιο διακινείται κυρίως με δεξαμενόπλοια και περίπου το 80% του αργού πετρελαίου που εισάγεται από την ΕΕ φθάνει μέσω θαλάσσιων μεταφορών. Ετσι, σταματώντας την αγορά ρωσικού πετρελαίου διά θαλάσσης, θα μπορούσαμε να εγγυηθούμε προμήθειες μέσω δεξαμενόπλοιων από άλλους προμηθευτές.
Ωστόσο, αυτή η ευελιξία δεν μπορεί να υπάρξει για κράτη χωρίς πρόσβαση στη θάλασσα, κράτη που επομένως εξαρτώνται από το ρωσικό αργό πετρέλαιο που μεταφέρεται μέσω του αγωγού Druzhba και που ως εκ τούτου έχουν εμποδίσει τις κυρώσεις στο πετρέλαιο. Αυτές οι χώρες, με επικεφαλής την Ουγγαρία, πέτυχαν ως συμβιβαστική λύση να αποκλειστεί από τις κυρώσεις η εισαγωγή πετρελαίου μέσω του αγωγού. Ως εκ τούτου, οι κυρώσεις θα πλήξουν τις ρωσικές εισαγωγές διά θαλάσσης, οι οποίες αντιπροσωπεύουν περίπου τα δύο τρίτα των ρωσικών εξαγωγών στην Ευρωπαϊκή Ενωση.
Ωστόσο, πρέπει να τονιστεί ότι οι εμπορικοί φορείς ήδη «αυτοκυρώνουν» αγορές ρωσικού πετρελαίου για να αποφύγουν προβλήματα υλικοτεχνικής υποστήριξης και εμπορικούς κινδύνους, μη θέλοντας να εξαρτώνται από έναν αναξιόπιστο προμηθευτή. Ηδη λαμβάνει χώρα ένας «απογαλακτισμός» από το ρωσικό αργό πετρέλαιο, μειώνοντας τα έσοδα από το πετρέλαιο που αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος της χρηματοδότησης της πολεμικής μηχανής του Κρεμλίνου.
Οσον αφορά τις πιθανές κυρώσεις για το φυσικό αέριο, πρέπει να θυμόμαστε ότι η μεταφορά του είναι διαφορετική από αυτήν του αργού πετρελαίου, καθώς τα τρία τέταρτα του φυσικού αερίου που εισάγεται στην Ευρωπαϊκή Ενωση φθάνει μέσω αγωγών, ενώ η θαλάσσια εισαγωγή με αερομεταφορείς καλύπτει μόνο το τέταρτο των εισαγωγών μας. Η σκέψη της άμεσης εξάλειψης των 155 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων φυσικού αερίου, που εισήχθη το 2021 από τη Ρωσία μέσω αγωγών, και η αντικατάστασή τους με υγροποιημένο αέριο που εισάγεται με αερομεταφορείς είναι επί του παρόντος αδύνατη.
Από την πλευρά της, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε το σχέδιο REPowerEU, το οποίο εγκρίθηκε στις 18 Μαΐου 2022: ένα πακέτο πρωτοβουλιών με στόχο τη σημαντική μείωση των εισαγωγών ρωσικού φυσικού αερίου έως το τέλος του έτους και την εξάλειψή του πριν από το 2030.
Το REPowerEU
Το REPowerEU περιλαμβάνει πρωτοβουλίες για τη μείωση της ενεργειακής εξάρτησης της Ευρωπαϊκής Ενωσης από τη Ρωσία, προωθώντας παράλληλα την ενεργειακή μετάβαση και την απαλλαγή των ευρωπαϊκών οικονομιών από τον άνθρακα.
Το σχέδιο βασίζεται σε τέσσερις πυλώνες: προώθηση των ανανεώσιμων πηγών, εξοικονόμηση ενέργειας, αντικατάσταση ρωσικών εισαγωγών με άλλους προμηθευτές και κινητοποίηση δανείων 300 δισ. ευρώ.
Για τη συμβολή των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο ευρωπαϊκό ενεργειακό μείγμα, στόχος είναι να πάμε από το 40%, που προτείνεται στο πακέτο Fit for 55, στο 45% έως το 2030. Οι προτεινόμενες πρωτοβουλίες περιλαμβάνουν στρατηγική για την ηλιακή ενέργεια, για την εγκατάσταση πάνελ σε νέα κτήρια και για διπλασιασμό στην εγκατάσταση αντλιών θερμότητας σε κτήρια. Μια συγκεκριμένη «σύσταση» προτείνει τον εντοπισμό περιοχών χωρίς περιορισμούς, στις οποίες απλουστευμένες διαδικασίες καθιστούν δυνατή τη μείωση του χρόνου κατασκευής των ανανεώσιμων σταθμών.
Η REPowerEU επαναλαμβάνει ότι η ενεργειακή απόδοση είναι ο ταχύτερος και φθηνότερος τρόπος μείωσης της κατανάλωσης, των λογαριασμών των καταναλωτών και της εξάρτησης από εξωτερικούς προμηθευτές. Ως εκ τούτου, προτείνεται να αυξηθεί ο στόχος εξοικονόμησης ενέργειας έως το 2030 από 9 σε 13%.
Προκειμένου να διαφοροποιηθεί ο ενεργειακός εφοδιασμός με τη μείωση της εξάρτησης από τη Ρωσία, το σχέδιο προτείνει μαζική αύξηση των προμηθειών υγροποιημένου φυσικού αερίου και μεγιστοποίηση των εισαγωγών μέσω αγωγών από άλλους προμηθευτές όπως η Νορβηγία, οι χώρες της Βόρειας Αφρικής και η Κασπία Θάλασσα. Προτείνεται επίσης η δημιουργία ενός συλλογικού μηχανισμού αγοράς φυσικού αερίου στον οποίο τα κράτη μέλη μπορούν να ενταχθούν σε εθελοντική βάση. Ο ετήσιος στόχος παραγωγής 35 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων βιομεθανίου έχει τεθεί για το 2030, που θα αντιστοιχεί σχεδόν στο ένα τέταρτο των τρεχουσών εισαγωγών ρωσικού φυσικού αερίου.
Η χρηματοδότηση για το REPowerEU θα προέλθει σε μεγάλο βαθμό από το Recovery and Resilience Facility. Η Επιτροπή ενέκρινε κατευθυντήριες γραμμές για να επιτρέψει στα κράτη μέλη να ανακατευθύνουν σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας ύψους 225 δισεκατομμυρίων ευρώ προς τους στόχους REPowerEU. Αλλες χρηματοδοτήσεις θα προέλθουν από τα ταμεία συνοχής, την κοινή γεωργική πολιτική και τα διευρωπαϊκά δίκτυα ενέργειας. Ωστόσο, πρόκειται για κεφάλαια που έχουν ήδη διατεθεί και ανακατευθύνονται προς το REPowerEU. Τα μόνα πρόσθετα δάνεια είναι 20 δισ. ευρώ που λαμβάνονται από την πώληση αδειών εκπομπής CO2 στο Ευρωπαϊκό Σύστημα Εμπορίας Εκπομπών (ETS).
Συμπερασματικά, ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει επιταχύνει τον μετασχηματισμό της γεωπολιτικής της ενέργειας και οι χώρες της ΕΕ έχουν επηρεαστεί βαθιά από αυτόν. Η REPowerEU επαναλαμβάνει ότι πιο αποτελεσματική οικονομία και πιο εκτεταμένη χρήση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας συμβάλλουν τόσο στην ενεργειακή μετάβαση όσο και στην ασφάλεια του εφοδιασμού. Με άλλα λόγια, η ενεργειακή μετάβαση και η ασφάλεια του εφοδιασμού είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος που αλληλοενισχύονται.
*Ο Στράτος Γεραγώτης, διδάκτωρ Παν/μίου των Βρυξελλών, τ. καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής στο Παν/μιο της Pavia της Ιταλίας
Από την έντυπη έκδοση της εφημερίδας “Τo Μanifesto”
