Επίσημα τα fake news λέγεται ότι ξεκίνησαν από τον John Herschel και τις ιστορίες που δημοσιεύονταν στην New York Sun στις αρχές του 19ου αιώνα. Ιστορίες φανταστικές με ανθρωπόμορφες νυχτερίδες και Ναούς χτισμένους από ζαφείρια έκαναν τη New York Sun την μεγαλύτερη σε κυκλοφορία εφημερίδα στον κόσμο ξεπερνώντας ακόμα και τους Times του Λονδίνου.
του Παύλου Παυλίδη
Το γεγονός ότι η New York Sun ιδρύθηκε με πρωτοβουλία κυρίως διαφημιστικών κύκλων συνέτεινε ώστε το πρωτότυπο για την εποχή περιεχόμενο της εφημερίδας να προβληθεί με τέτοιο τρόπο ώστε να αποκτήσει φανατικό αναγνωστικό κοινό. Προφανώς και ο σκοπός ήταν η εφημερίδα να πουλάει όσο το δυνατόν περισσότερο, αλλά όταν έγινε αντιληπτή η εξαπάτηση με κατασκευασμένα θέματα, οι αναγνώστες σταδιακά εγκατέλειψαν την εφημερίδα. Ο κόσμος στράφηκε στις παραδοσιακές εφημερίδες και στην εγκυρότητα του περιεχομένου τους και η αξιοπιστία τις καθιέρωσε ως κύρια πηγή ενημέρωσης για περίπου 200 χρόνια. Μέχρι που εμφανίστηκε το διαδίκτυο και τα social media.
Τα fake news βρήκαν πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξη τους και όλοι κέρδιζαν από αυτή τη νέα διαδραστική επικοινωνία. Οι πολιτικοί γιατί δεν χρειαζόντουσαν πλέον προγράμματα για να κερδίζουν θέσεις εξουσίας και τα media πουλούσαν clicks, γιατί οι διαφημιστές μέσω του CPM ενδιαφέρονται μόνο για τα impressions και όχι για την αξιοπιστία και την ποιότητα μιας είδησης.
Αυτό, όμως, οδήγησε βαθμιαία και σε ακραίες μορφές fake news και disinformation βλάπτοντας ανεπανόρθωτα προσωπικότητες, θεσμούς και οργανισμούς με σκοπό την πολιτική αναρρίχηση και τα οικονομικά οφέλη. Μεταξύ των θυμάτων αυτής της ακραίας μορφής «ενημέρωσης» βρέθηκαν και πολλές γυναίκες, ειδικά όσες έχουν σχέση με το δημόσιο βίο, οι οποίες στοχοποιούνται με ακόμα πιο χυδαίο τρόπο απ’ αυτόν που στοχοποιούνται οι άντρες.
Χαρακτηριστικά είναι τα παραδείγματα της Brigitte Macron, της Michelle Obama και της Jacinda Ardern οι οποίες έχουν συκοφαντηθεί online για πολλά και αηδιαστικά, μεταξύ αυτών ότι γεννήθηκαν άντρες. Εδώ και μήνες στη Γαλλία αναρτήσεις αναφέρουν ότι η Brigitte Macron είναι διεμφυλική γυναίκα. Ο ΟΗΕ έχει ήδη κρούσει τον κώδωνα για «αυξανόμενες online εκστρατείες σεξιστικής παραπληροφόρησης» με κύριο στόχο «γυναίκες δημοσιογράφους, πολιτικούς, ακτιβίστριες για την ισότητα των φύλων».
Μία άλλη περίπτωση δολοφονίας χαρακτήρων είναι της ινδής δημοσιογράφου Rana Ayyub η οποία ασχολούνταν κυρίως με τη διαφθορά στη χώρα της. Για πολλά χρόνια είχε στοχοποιηθεί από χρήστες του διαδικτύου που μάλιστα έφθασαν μέχρι να την κατηγορήσουν ως ιερόδουλη μ’ ένα ψεύτικο deepfake video. Δεν δίστασαν ακόμα και να δημοσιεύσουν την οδό του σπιτιού της και τον αριθμό του κινητού της τηλεφώνου στα social media, κάτι που έχουμε δει δυστυχώς και εδώ στην Ελλάδα.
Μία άλλη δημοσιογράφος, αυτή τη φορά από την Φινλανδία, η Jessikka Aro, δέχθηκε ένα καταιγισμό online επιθέσεων όταν αποκάλυψε τα τρολς που ήταν υπέρ της Ρωσίας στη χώρα της αλλά και σε μια σειρά από άλλες χώρες. Και εδώ δημοσιεύτηκε η οδός του σπιτιού της, καθώς και το ιατρικό ιστορικό της και… συμπτωματικά κατηγορήθηκε και αυτή ως ιερόδουλη.
Σύμφωνα με τον Jakub Janda του think-tank European Values με έδρα την Πράγα, η διασπορά fake news έχει δύο σκοπούς: Ο πρώτος είναι η δυσφήμιση του ατόμου- αντιπάλου, και ο δεύτερος η πολιτική αμφισβήτηση και η διχόνοια στην κοινωνία ώστε να προκαλούνται κρίσεις, άρα και ευκαιρίες για τα άκρα και τις πολιτικές δυνάμεις που τα εκφράζουν.
Αυτές τις τακτικές τις έχουμε δει σχεδόν σε όλο τον κόσμο από αυταρχικά καθεστώτα αλλά και από τον χώρο της άκρας δεξιάς κυρίως στην Ευρώπη. Αυτό που προκαλεί ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι ότι η Ελλάδα είναι ίσως η μόνη χώρα που τέτοιου είδους πρακτικές εφαρμόζονται και από την άκρα αριστερά σε πλήρη συμπόρευση με την άκρα δεξιά ως προς τη θεματολογία, το ύφος και τη στοχοποίηση των ίδιων ατόμων όπως για παράδειγμα η σύζυγος του Πρωθυπουργού. Η Μαρέβα Γκραμπόφσκι έχει ακούσει και έχει στοχοποιηθεί σχεδόν για τα πάντα, όπως και η Brigitte Macron, από οικονομικά σκάνδαλα μέχρι ανήθικες πρακτικές και συμπεριφορές. Αποτελεί ξεκάθαρα ένα παράδειγμα μιας γυναίκας που ηγείται αυτής της προσπάθειας κατά των fake news και της στοχοποίησης και κακοποίησης των γυναικών που εξαπλώνεται και σε άλλα αδικήματα.
Είναι προφανές ότι κάποια στιγμή οφείλει η Πολιτεία και οι θεσμοί να σταματήσουν να είναι ανεκτικοί έως παθητικοί ως προς αυτό το φαινόμενο που έχει αντίκτυπο και στην κανονική ζωή, όχι μόνο στη διαδικτυακή. Τα social media ξεκίνησαν ως επανάσταση για ελευθερία έκφρασης και τη δυνατότητα επαφής με ανθρώπους από όλο το κόσμο, όχι ως μέσο προπαγάνδας και δολοφονίας χαρακτήρων. Όταν μαζεύονται κάτω από το σπίτι κάποιου ή κάποιας χίλια άτομα υβρίζοντας τον ή την, είναι απολύτως λογικό να κληθεί και να επιληφθεί της κατάστασης η αστυνομία. Το ίδιο θα πρέπει να γίνεται και διαδικτυακά όταν υπάρχουν τέτοια ακραία φαινόμενα. Τα δικαιώματα των πολιτών στον φυσικό κόσμο υπάρχουν και στον διαδικτυακό, για αυτό το λόγο οφείλει και η δικαιοσύνη να κάνει τη δουλειά της.
Την πιο πρακτική λύση στο πρόβλημα έχει εισάγει ο ΟΗΕ κατά των fake news ως προς την πανδημία σε συνεργασία με την Purpose. Μαζί δημιούργησαν το πρόγραμμα Verified, σκοπός του οποίου είναι η καταπολέμηση των fake news και του disinformation όσον αφορά την πανδημία ακριβώς με τις ίδιες τακτικές των προπαγανδιστών, δηλαδή μέσω viral content. Το πρόγραμμα αυτό έχει συνεργασία με influencers και οργανισμούς καθώς παρέχει υλικό σε 60 γλώσσες και μέχρι το Δεκέμβριο τα μηνύματα του είχαν φτάσει σε περισσότερους από 1 δις ανθρώπους.
Επιλογές υπάρχουν για την καταπολέμηση των fake news με ουσιαστικό τρόπο, το θέμα είναι πότε θα αποφασίσουμε να μην θέλουμε να βλέπουμε πια τέτοιου είδους χυδαίες επιθέσεις και στοχοποιήσεις, από ομάδες και οργανώσεις που λειτουργούν συνήθως υπεράνω… πάσης υποψίας.
*Ο Παύλος Παυλίδης είναι Σύμβουλος Επικοινωνίας και Στρατηγικής. Ακολουθήστε τον στο Twitter
