Στο λεξικό της Οξφόρδης, λέξη της χρονιάς 2024 είναι το «brain rot», που αποτυπώνει την επίδραση των social media στη σκέψη μας. Η αναγνώριση της… παντοκρατορίας των κοινωνικών μέσων δικτύωσης έρχεται δέκα χρόνια μετά το πρώτο θανατηφόρο χτύπημα στο μαλακό υπογάστριο της παγκόσμιας κοινότητας των ανθρώπων, τα παιδιά και τους εφήβους.
Τον Νοέμβριο του 2017, η 14χρονη Μόλι Ράσελ, που έμενε στο νοτιοδυτικό Λονδίνο, δηλαδή στην καρδιά του δυτικού κόσμου, αυτοκτόνησε στο δωμάτιό της. Οι αρχές εντόπισαν στα social media του κοριτσιού ότι η Μόλι τους έξι τελευταίους μήνες είδε περισσότερες από 16.000 αναρτήσεις στο Instagram, εκ των οποίων οι 2.100 αφορούσαν την αυτοκτονία, τον αυτοτραυματισμό και την κατάθλιψη. To κορίτσι είχε «καρφιτσώσει» στο Pinterest 469 εικόνες που αφορούσαν παρόμοια θέματα.
Από τότε, από τη Βρετανία έως τη Γαλλία και από τη Νορβηγία έως τη μακρινή Αυστραλία, η μία χώρα μετά την άλλη, ερευνούν, μελετούν και σχεδιάζουν πολιτικές προστασίας των παιδιών από την αλόγιστη και ανεξέλεγκτη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Με εθνική στρατηγική
Σε αυτό το πλαίσιο, η ελληνική κυβέρνηση προχωρά στην απαγόρευση της πρόσβασης στα social media για παιδιά κάτω των 15 ετών. Ο υπουργός Παιδείας, Κυριάκος Πιερρακάκης, έχει συμφωνήσει με την πρόταση του υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης για χρήση της εφαρμογής Kids Wallet, η οποία θα επιτρέπει την άσκηση γονεϊκού ελέγχου και θα υποστηρίζει μια συνολική εθνική στρατηγική κατά του εθισμού των ανηλίκων στο Διαδίκτυο.
Οι άξονες αυτής της στρατηγικής θα αποφασιστούν σε κλειστή προπαρασκευαστική σύσκεψη στο Μέγαρο Μαξίμου. Την κύρια ευθύνη του σχεδιασμού, με δράσεις που θα περιλαμβάνουν σχολεία και την ΕΛ.ΑΣ., έχουν ο υπουργός Ψηφιακής Διακυβέρνησης, Δημήτρης Παπαστεργίου, και η υπουργός Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας, Σοφία Ζαχαράκη. Βασικές παράμετροι στη δέσμη μέτρων είναι η προσωποποίηση των κινητών και ο έλεγχος ηλικίας, μέσω του μητρώου πολιτών για τη χρήση social media.
Επίσης εξετάζεται η αυστηροποίηση της προσέγγισης σχετικά με το είδος του περιεχομένου που προσφέρουν οι πλατφόρμες στα παιδιά και της αναθεώρησης του υπάρχοντος ρυθμιστικού πλαισίου, προκειμένου να προστατεύονται από ακατάλληλο υλικό.
Μάλιστα, σύμφωνα με δημοσκόπηση της Alco, 7 στους 10 συμφωνούν με τη συγκεκριμένη απαγόρευση, ιδιαίτερα μετά τα δύο περιστατικά τραυματισμών σε Πάτρα και Ρόδο, όταν δύο 13χρονοι συμμετείχαν σε challenge του TikTok.
Παγκόσμια ανησυχία
Παγκοσμίως το 30% των χρηστών κοινωνικών δικτύων είναι παιδιά. Στην Ελλάδα, το ποσοστό για τα παιδιά Δημοτικού που διατηρούν προφίλ σε social media φτάνει το 75%, ενώ η χώρα μας κατέχει την πρώτη θέση στην Ευρώπη σε κλήσεις στη Γραμμή Βοήθειας του Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου για περιστατικά εξάρτησης από το διαδίκτυο.
Ενδεικτικά της διάστασης του προβλήματος είναι τα αποτελέσματα πανελλήνιας έρευνας του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου ΙΤΕ, που έγινε υπό την έγκριση του υπουργείου Παιδείας Θρησκευμάτων και Αθλητισμού, σε 4.800 έφηβους 12-18 ετών.
Το 46% των έφηβων νιώθουν λιγότερη ασφάλεια σε πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης και πλατφόρμες live streaming (46%). Ακολουθούν οι πλατφόρμες διαδικτυακών παιχνιδιών, τα chat rooms (27%) και τα περιβάλλοντα instant messaging (26%). Επίσης, το 83% θεωρεί ότι η διαδικτυακή βία αποτελεί μεγάλο πρόβλημα, ενώ το 49% έχει υπάρξει παρατηρητής σε διαδικτυακή βία. Το 24% έχει πέσει θύμα μη συναινετικού διαμοιρασμού προσωπικών εικόνων/βίντεο.
Ταυτόχρονα, το 38% θεωρεί ότι ακολουθεί όλους τους κανόνες ασφαλείας και το 36% πιστεύει ότι θα έπρεπε να προστατεύει περισσότερο τα προσωπικά δεδομένα. Το 49% ζητά πιο εύκολο τρόπο λειτουργίας των εργαλείων block/report, το 41% αυστηροποίηση των ποινών για περιστατικά βίας και κακοποίησης, το 37% περισσότερη ενημέρωση στο σχολείο και το 33% περισσότερη επιμόρφωση των γονέων-κηδεμόνων.
Σε έρευνα της Focus Bari, το 94% των γονιών στη χώρα μας αποδέχονται ευχαρίστως το δώρο των social media για τα παιδιά τους. Εισιτήριο για τον κόσμο της διδακτικής μαγείας των 13χρονων είναι ένας λογαριασμός στο TikTok, στο YouTube, στο Instagram ή στο Snapchat. Εως τα 17 χρόνια υπάρχει μόνο ένα ισχνό 6% που δεν τα χρησιμοποιεί. Από τα 18 χρόνια έως τα 24, το 6% γίνεται μόλις 1%. Αντίστοιχη είναι η εικόνα και στον υπόλοιπο κόσμο. Στις ΗΠΑ, η χρήση των social media στις ηλικίες 13 έως 17 αγγίζει το 95%, με το ένα τρίτο να δηλώνει ότι τα χρησιμοποιεί «σχεδόν διαρκώς», ενώ περίπου το 40% των παιδιών ηλικίας 8 έως 12 ετών παραβιάζει καταφανώς το νόμιμο όριο, συμμετέχοντας σε κάποια πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης.
Ενοχες πλατφόρμες;
Πάντως το ατελείωτο scrolling αφήνει αρνητικό αποτύπωμα στον εγκέφαλο και την ψυχική υγεία, με μείωση της συγκέντρωσης, αίσθηση «πληροφοριακού θορύβου» λόγω υπερβολικών πληροφοριών που προσφέρει, δυσκολία επεξεργασίας, κατάθλιψη από την απομόνωση λόγω της υπερβολικής χρήσης των social media και διαταραχή του ύπνου λόγω της παρατεταμένης χρήσης και του μπλε φωτός από τις οθόνες.
Τα πράγματα γίνονται ακόμη και πιο επικίνδυνα, με την ευρεία χρήση της τεχνητής νοημοσύνης και με τη δυνατότητα δημιουργίας ενός πλαστού βίντεο ή μιας φωτογραφίας (deepfakes).
Σε αυτό το σκηνικό… τρόμου για παιδιά, εφήβους και τις οικογένειές τους, οι πλατφόρμες δεν είναι οι δαίμονες, καθώς από μόνες τους δεν έχουν καμία δύναμη. Με αυτό το σκεπτικό δεν χρειάζεται να καταλήγουν στον κάδο ανακύκλωσης τα dating apps αλλά να επαναπροσδιοριστεί η χρήση τους, δίνοντας έμφαση στην επένδυση στον άνθρωπο και όχι στα… εργαλεία-επιτεύγματα της τεχνολογίας.
