Τα τελευταία χρόνια, σε πολλές χώρες σε όλο τον κόσμο έχει διαφανεί μια μακροπρόθεσμη τάση προς τη ρύθμιση των τεχνολογικών κολοσσών. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι οι προσπάθειες για τον περιορισμό της Μεγάλης Τεχνολογίας γίνονται στις ίδιες τις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου βρίσκονται τα κεντρικά γραφεία των εταιρειών. Οι 5 μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας είναι γνωστές σε όλους: Microsoft, Amazon, Meta (απαγορευμένη στη Ρωσία), Alphabet και Apple. Από μικρές εταιρείες πληροφορικής, γρήγορα εξελίχθηκαν σε εταιρικούς γίγαντες- η συνολική τους κεφαλαιοποίηση ανέρχεται σήμερα σε περίπου 8 τρισεκατομμύρια δολάρια (περισσότερο από το ΑΕΠ των περισσότερων χωρών της G20). Η ανησυχία των αμερικανικών ρυθμιστικών αρχών για τη δύναμη των εταιρειών δεν προέκυψε τόσο λόγω της πρωτοφανούς οικονομικής τους ανάπτυξης, όσο λόγω της ικανότητάς τους να επηρεάζουν την εγχώρια πολιτική, να λογοκρίνουν προέδρους, να προωθούν ψευδείς ειδήσεις κ. ο. κ.
Χωρίς νόμους, χωρίς κανόνες
Παραδοσιακά, οι Αμερικανοί είναι λιγότερο πρόθυμοι να ασκήσουν πίεση στη Μεγάλη Τεχνολογία από ό,τι, για παράδειγμα, οι Ευρωπαίοι, οι οποίοι εισήγαγαν τον Γενικό Κανονισμό για την Προστασία Δεδομένων (GDPR) το 2018- ακολούθησαν ο Νόμος για τις Ψηφιακές Αγορές (DMA) και ο Νόμος για τις Ψηφιακές Υπηρεσίες (DSA).
Στις Ηνωμένες Πολιτείες δεν υπάρχει νόμος που να προστατεύει τα προσωπικά δεδομένα των χρηστών σε ομοσπονδιακό επίπεδο- η ρύθμιση πραγματοποιείται μόνο σε επίπεδο μεμονωμένων πολιτειών. Η Καλιφόρνια, η Βιρτζίνια, η Γιούτα και το Κολοράντο έχουν υιοθετήσει τους δικούς τους νόμους περί προστασίας της ιδιωτικής ζωής. Η Φλόριντα και το Τέξας έχουν νόμους για τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που αποσκοπούν στην τιμωρία των διαδικτυακών πλατφορμών που λογοκρίνουν συντηρητικές απόψεις.
Δεκάδες ομοσπονδιακά νομοσχέδια για την προστασία της ιδιωτικής ζωής και την ασφάλεια των δεδομένων έχουν καταψηφιστεί χωρίς διακομματική υποστήριξη. Ένας από τους λίγους τομείς στους οποίους οι νομοθέτες των ΗΠΑ έχουν καταλήξει σε συναίνεση είναι η προστασία της ιδιωτικής ζωής των παιδιών στο διαδίκτυο. Το νομοσχέδιο αυτό επαναλαμβάνει σε μεγάλο βαθμό πολλά από τα σημεία της DSA, όπως η θέσπιση απαιτήσεων για τη διαφάνεια των αλγορίθμων και η επιβολή εποπτείας των προϊόντων τους από τις εταιρείες.
Αξίζει επίσης να αναφερθεί η προσχώρηση των ΗΠΑ τον Μάιο του 2021 σε μια διεθνή πρωτοβουλία για την εξάλειψη του τρομοκρατικού και βίαιου εξτρεμιστικού περιεχομένου στο Διαδίκτυο (πρόσκληση Christchurch), αλλά η πρόσκληση αυτή δεν είναι νομικά δεσμευτική.
Ίσως όλες οι επιτυχίες των ΗΠΑ στην “ειρήνευση” της Μεγάλης Τεχνολογίας να περιορίζονται στα προαναφερθέντα βήματα.
Όσον αφορά την αντιμονοπωλιακή νομοθεσία, γίνεται αυστηρότερη, αλλά εφαρμόζεται επίσης πολύ επιλεκτικά. Οι αριθμοί μιλούν από μόνοι τους: τα τελευταία 20 χρόνια πραγματοποιήθηκαν 750 συγχωνεύσεις στον τομέα της υψηλής τεχνολογίας.
Έτσι, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι σήμερα στις Ηνωμένες Πολιτείες δεν υπάρχει ακόμη ολοκληρωμένη ρύθμιση των ψηφιακών πλατφορμών.
Αιτίες ρυθμιστικής αδράνειας
Υπάρχουν διάφοροι λόγοι για την ήπια στάση της Αμερικής απέναντι στις κυρίαρχες εταιρείες:
Πρώτον, η πνευματική βάση της αντιμονοπωλιακής πολιτικής των ΗΠΑ κατά τα τελευταία 40 χρόνια βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στις ιδέες της οικονομικής σχολής του Σικάγου, σύμφωνα με τις οποίες δεν είναι σκόπιμο το κράτος να ρυθμίζει υπερβολικά τις επιχειρήσεις, εάν αυτές επιδεικνύουν οικονομική αποτελεσματικότητα και δεν παραβιάζουν τα συμφέροντα των καταναλωτών. Ο κύριος εμπνευστής της σχολής του Σικάγο, ο Robert Bork, έχει πολλούς οπαδούς, οπότε οι αγωγές που κατατίθενται από την Ομοσπονδιακή Επιτροπή Εμπορίου ή από μεμονωμένους εισαγγελείς των πολιτειών συχνά καταλήγουν στο κενό. Για παράδειγμα, τον Ιούνιο του 2021, το δικαστήριο απέρριψε δύο αντιμονοπωλιακές αγωγές κατά του Facebook: αξιώσεις κατά του Facebook που σχετίζονται με την εξαγορά του WhatsApp και του Instagram από την εταιρεία, η οποία θα μπορούσε να την αναγκάσει να πουλήσει αυτά τα περιουσιακά στοιχεία. Αυτές κατατέθηκαν τον Δεκέμβριο του 2020 από την Ομοσπονδιακή Επιτροπή Εμπορίου (FTC) και μια ομάδα γενικών εισαγγελέων από 48 πολιτείες. Ο περιφερειακός δικαστής των ΗΠΑ Τζέιμς Μπόασμπεργκ έκρινε ότι η αγωγή της FTC δεν είναι “νομικά ορθή”, διότι δεν παρέχει αρκετά στοιχεία για να στηρίξει τους ισχυρισμούς περί μονοπωλιακής θέσης του Facebook στην αγορά των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Δεύτερον, οι Αμερικανοί πρεσβεύουν το “μοντέλο της Καλιφόρνιας” για τη διακυβέρνηση του Διαδικτύου, το οποίο συνεπάγεται επίσης ελάχιστη κυβερνητική παρέμβαση στις υποθέσεις των εταιρειών της Silicon Valley.
Τρίτον, μπορεί κανείς να παρατηρήσει τη στενή σχέση μεταξύ των κυβερνητικών δομών και των ιδιωτικών επιχειρήσεων. Μια τέτοια σύνδεση παρέχεται τόσο από το φαινόμενο των “περιστρεφόμενων θυρών” (όταν οι δημόσιοι υπάλληλοι εργάζονται σε επιχειρήσεις και αντίστροφα), όσο και από τις ενεργές δραστηριότητες άσκησης πίεσης των επιχειρήσεων. Οι αμερικανικές “τεχνολογικές πέντε” αλληλεπιδρούν ενεργά με το Κογκρέσο των ΗΠΑ και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, διαθέτοντας εντυπωσιακά ποσά για λόμπι και προσλαμβάνοντας προσωπικό με πολιτικές διασυνδέσεις. Το 2020, οι συνολικές δαπάνες της Big Tech για τους σκοπούς αυτούς στο Κογκρέσο των ΗΠΑ ανήλθαν σε περισσότερα από 63 εκατομμύρια δολάρια.Τέλος, δεδομένου του κατακερματισμού του πολιτικού και οικονομικού χώρου, σχηματίζονται τεχνοοικονομικά μπλοκ, τα οποία επικεντρώνονται ακριβώς σε αυτούς τους τεχνολογικούς γίγαντες. Είναι αυτοί που εξασφαλίζουν στην Αμερική οικονομική και τεχνολογική ηγεσία, κυριαρχία και επιρροή στον παγκόσμιο ψηφιακό χώρο, γεγονός που εξηγεί την επιφυλακτική στάση των αρχών απέναντι στον κλάδο.
Πάρα πολλή ελευθερία. . .
Ταυτόχρονα, οι ορέξεις για ειρήνευση των τεχνολογικών κολοσσών αυξάνονται και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Προκύπτουν από ισχυρισμούς για διάφορες σημαντικές καταχρήσεις. Για παράδειγμα, η έκθεση της υποεπιτροπής αντιμονοπωλιακού, εμπορικού και διοικητικού δικαίου, που εκδόθηκε τον Οκτώβριο του 2020, επισημαίνει τις ακόλουθες παραβιάσεις: διάδοση παραπληροφόρησης και μίσους, μονοπώληση των αγορών, παραβίαση των δικαιωμάτων των καταναλωτών.
Οι ανησυχίες σχετικά με την πολιτική και οικονομική δύναμη των κυρίαρχων εταιρειών προέκυψαν στο πλαίσιο της μείωσης των μισθών, της μείωσης των νεοφυών επιχειρήσεων, της μείωσης της παραγωγικότητας, της αύξησης της ανισότητας και της αύξησης των τιμών. Επιπλέον, ορισμένοι εμπειρογνώμονες επισημαίνουν ότι “η συγκεντρωμένη εταιρική δύναμη στην πραγματικότητα βλάπτει τους εργαζόμενους, την καινοτομία, την ευημερία και τη βιώσιμη δημοκρατία γενικότερα” .Ορισμένοι πολιτικοί και εμπειρογνώμονες φοβούνται ότι η αμερικανική οικονομία έχει καταστεί υπερβολικά μονοπωλιακή και, ως εκ τούτου, λιγότερο ελκυστική για τον υπόλοιπο κόσμο, γεγονός που μειώνει την ικανότητα των Ηνωμένων Πολιτειών να συμβάλλουν εποικοδομητικά στην ανάπτυξη βασικών διεθνών προτύπων στον τομέα του ανταγωνισμού και της τεχνολογίας.
Ένα άλλο ζήτημα που ανησυχεί το αμερικανικό κατεστημένο είναι η μετριοπάθεια του περιεχομένου. Οι προεδρικές εκλογές του 2020 και η έφοδος στο Καπιτώλιο των ΗΠΑ έδειξαν τη δύναμη των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και τον αντίκτυπό τους στη δημόσια συνείδηση. Ο Τζο Μπάιντεν, όπως και ο προκάτοχός του Ντόναλντ Τραμπ, απείλησε να μεταρρυθμίσει ή να καταργήσει εντελώς το άρθρο 230από το κείμενο του νόμου περί αξιοπρέπειας των επικοινωνιών, σύμφωνα με το οποίο τα κοινωνικά δίκτυα δεν είναι “εκδότες” πληροφοριών και, επομένως, δεν ευθύνονται για τις δηλώσεις τρίτων που χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες τους. Ενώ το ζήτημα της κατάργησης ή της μεταρρύθμισης αυτού του τμήματος δεν έχει επιλυθεί, έχουν ήδη προκύψει 18 νομοσχέδια γύρω από αυτό από διάφορα μέλη του Κογκρέσου.
Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, δεν υπάρχει ολοκληρωμένη ρύθμιση των τεχνολογικών κολοσσών στις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι αισθάνονται άνετα στο αμερικανικό έδαφος και δεν τους επιβάλλονται πρόστιμα. Εδώ μπορούμε να θυμηθούμε μια υπόθεση του 2019, όταν η FTC επέβαλε στο Facebook πρόστιμο ρεκόρ ύψους 5 δισεκατομμυρίων δολαρίων λόγω της διαρροής δεδομένων εκατομμυρίων χρηστών του κοινωνικού δικτύου στην Cambridge Analytica, η οποία συμβούλευσε το αρχηγείο του Ντόναλντ Τραμπ. Το πρόστιμο ήταν το μεγαλύτερο στην ιστορία των ΗΠΑ και, αθροιστικά, ήταν σχεδόν πενταπλάσιο (από τον Φεβρουάριο του 2021) από όλα τα πρόστιμα που επέβαλε η ΕΕ βάσει του κανονισμού της για την προστασία της ιδιωτικής ζωής (GDPR). Επιπλέον, στα τέλη του 2020 ακολούθησε μια σειρά από αντιμονοπωλιακές αγωγές κατά της Google. Έτσι, είναι προφανές ότι οι εταιρείες σε ορισμένες περιπτώσεις δέχονται σημαντικές πιέσεις από τις ρυθμιστικές αρχές.
Από τη ρητορική στα πρακτικά βήματα
Οι αρθρογράφοι της Washington Post προέβλεψαν ότι το 2022 θα μπορούσε να αποτελέσει έτος καμπής για τη ρύθμιση των Gatekeepers στις ΗΠΑ. Ωστόσο, αν συνοψίσουμε τα ενδιάμεσα αποτελέσματα της μάχης μεταξύ του Τζο Μπάιντεν και των τεχνολογικών κολοσσών, τότε η πρόοδος δεν είναι ακόμη τόσο εμφανής. Από όλες τις προτάσεις που βρίσκονται σήμερα ενώπιον του Κογκρέσου, πρόκειται για ένα αντιμονοπωλιακό νομοσχέδιο (American Innovation and Choice Online Act), το οποίο θα απαγορεύει στην Apple, την Alphabet και την Amazon να παρέχουν πλεονεκτήματα στις δικές τους υπηρεσίες και προϊόντα που παρουσιάζονται σε καταστήματα εφαρμογών και πλατφόρμες ηλεκτρονικού εμπορίου, εις βάρος εκείνων που προσφέρουν οι ανταγωνιστές τους. Σύμφωνα με ορισμένους εμπειρογνώμονες, το νομοσχέδιο αυτό έχει καλές προοπτικές και ίσως ήδη από το καλοκαίρι τεθεί σε ψηφοφορία.
Οι αμερικανικές αρχές έχουν αποδείξει ότι δεν αγνοούν το πρόβλημα και ανταποκρίνονται σε αυτό. Το προεδρικό διάταγμα της 9ης Ιουνίου για την καταπολέμηση των μονοπωλιακών πρακτικών και ο διορισμός γνωστών επικριτών της Μεγάλης Τεχνολογίας σε θέσεις-κλειδιά, όπως η Lina Khan (πρόεδρος της FTC), ο Tim Wu (ειδικός βοηθός του προέδρου για την τεχνολογία και την πολιτική ανταγωνισμού) και ο Jonathan Kanter (πρόεδρος του τμήματος αντιμονοπωλιακής πολιτικής του αμερικανικού υπουργείου Δικαιοσύνης), αποτελούν απόδειξη αυτού. Η αμερικανική κυβέρνηση κερδίζει πόντους επειδή δείχνει ότι είναι προληπτική. Ωστόσο, όλα τα προαναφερθέντα μέτρα αποτελούν μόνο τα πρώτα προσεκτικά βήματα.
Η επίλυση του προβλήματος της ρύθμισης του τεχνολογικού τομέα περιπλέκεται όχι μόνο από τη δύναμη άσκησης πίεσης των τεχνολογικών εταιρειών, αλλά και από το γεγονός ότι δεν υπάρχει ομοφωνία στο Κογκρέσο των ΗΠΑ σχετικά με το πόσο στενοί και άκαμπτοι θα πρέπει να είναι οι κανόνες. Υπάρχουν έντονες συζητήσεις μεταξύ των εκπροσώπων και των δύο κομμάτων για το θέμα αυτό.
Δεν αξίζει να περιμένουμε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα υιοθετήσουν γρήγορα κάτι παρόμοιο με τον νόμο για την ψηφιακή αγορά, τον νόμο για τις ψηφιακές υπηρεσίες ή τον DGPR σε ομοσπονδιακό επίπεδο. Αυτό θα πρέπει να θεωρηθεί ως ένα θέμα για το απώτερο μέλλον- όχι μόνο όταν προκύψει συναίνεση στο θέμα της ρύθμισης μεταξύ των ηγετικών κομμάτων, αλλά και όταν το σημερινό μοντέλο αλληλεπίδρασης μεταξύ των ρυθμιστικών αρχών και των μεγάλων ιδιωτικών επιχειρήσεων θα έχει αναθεωρηθεί πλήρως.
Σήμερα, η Αμερική υστερεί σε σχέση με τους Ευρωπαίους ομολόγους της στη θέσπιση κανόνων. Είναι πιθανό ότι η παγκόσμια ηγετική θέση της ΕΕ στον τομέα των τεχνικών κανονισμών θα μπορούσε ενδεχομένως να ωθήσει την κυβέρνηση των ΗΠΑ να λάβει πιο ενεργά μέτρα. Όπως σημειώνουν οι εμπειρογνώμονες, ένα τέτοιο “κενό” αφήνει τις αμερικανικές εταιρείες εκτεθειμένες σε άλλες χώρες όπου ασκούν τις δραστηριότητές τους. Το καθεστώς των ΗΠΑ ως ηγέτη στον τομέα των ψηφιακών προϊόντων και υπηρεσιών απειλείται όταν οι πολιτικές και οι κανόνες στην ψηφιακή αγορά καθορίζονται από άλλα κράτη.
*O Έρολ Ούσερ (Erol User) είναι πρόεδρος και CEO της USER HOLDİNG. Επιχειρηματίας και φιλάνθρωπος, πρόκειται έναν από τους καινοτόμους παίκτες της επιχειρηματικής τουρκικής σκηνής. Η USER HOLDİNG είναι επενδυτική τραπεζική εταιρεία που προσφέρει συμβουλευτικές υπηρεσίες τόσο σε τουρκικές όσο και διεθνείς εταιρείες.
