Το εξελισσόμενο περίγραμμα της σύγχρονης γεωπολιτικής είναι ακόμη ρευστό, και υπάρχει σοφία στην αποδοχή της έννοιας ότι το τελικό αποτέλεσμα είναι πιθανόν ακαθόριστο. Η εποχή της αναστάτωσης είναι εδώ, χώρες οι οποίες ευημερούν περιόδους αναταραχών ίσως τα πάνε καλά βραχυπρόθεσμα, ενώ τα έθνη τα οποία επενδύουν στη σταθερότητα θα πρέπει ίσως να καθορίσουν το μέλλον της παγκοσμιοποίησης και, στην πραγματικότητα, την καινούργια παγκόσμια τάξη.
Η Τρίτη δεκαετία του 21ου αιώνα έχει επιβάλλει στον κόσμο να αντιμετωπίσει την πιο δισεπίλυτη πρόκληση-προσφέροντας μία συνεκτική, συλλογική και δίκαιη ανταπόκριση στην πανδημία του COVID-19.Kau τέτοιο έχει δοκιμάσει την πίστη των πιο ένθερμων διεθνιστών και είναι κομμάτι μιας βαθύτερης αναταραχής στην παγκόσμια τάξη η οποία εξελισσόταν πριν το πρώτο κρούσμα COVID-19 αναφερθεί στη Γιουχάν το 2019.
Η ηγεμονία των Ηνωμένων Πολιτειών έχει τα πάντα αλλά η αύξηση του πολυπολικού κόσμου έχει επηρεάσει την αναδιανομή της δύναμης σε παγκόσμιο επίπεδο. Η Αμερικανική αρχηγία, η οποία θα ήταν απαραίτητη και θα λειτουργούσε σαν καταλύτης στην συλλογική δράση έναντι της πανδημίας, περιορίστηκε θέλοντας να απομονωθεί από τον υπόλοιπο κόσμο πολύ πριν ο προηγούμενος Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Τραμπ λανσάρει την καμπάνια «η Αμερική πρώτα»(America First).To ουτοπικό όραμα της αλληλεξάρτησης και της παγκόσμιας συνεργασίας είχε ήδη υποστεί σοβαρό πλήγμα στην Ευρώπη όταν η έξοδος της Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση διέλυσε τα ιδεολογικά και θεσμικά θεμέλιά της. Και η Κίνα, η άλλη μεγάλη υπερδύναμη, ενεπλάκη στο έργο “Pax Sinica” αποφασισμένη να κάνει την παγκοσμιοποίηση επωφελή για το κομμουνιστικό κόμμα της.
Οι παγκόσμιοι φορείς είχαν αποδυναμωθεί, και τα οφέλη του να επενδύσεις πολιτική θέληση σε μηχανισμούς είχαν κατά πολύ χαθεί .Η πανδημία επιδείνωσε περαιτέρω το εξής: Ενώ τα έθνη αγωνίζονται για να ανταποκριθούν σε αυτήν την ταχέως μεταδιδόμενη ασθένεια ,η άμεση αντίδρασή τους ήταν να στραφούν στην εσωστρέφεια ,να προσπαθήσουν μόνοι τους με τους έμπιστους συνεργάτες τους και να απευθύνονται στη διεθνή κοινότητα μόνο για να εξυπηρετήσουν ιδιοτελείς σκοπούς. Στο τέλος της ημέρας όλοι ήταν «Δαρβινικοί» και προνομιούχοι για τη δική τους επιβίωση χωρίς καμία σκέψη και ενδιαφέρον για τους άλλους. Αυτό είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα του παγκόσμιου χάρτη «πρόσβασης στο εμβόλιο».
Ως τέτοια, η μεταπολεμική φιλελεύθερη διεθνής τάξη-διασφαλισμένη από τη Δύση υπό την ηγεσία των Ηνωμένων Πολιτειών-αντιμετώπισε υπαρξιακή κρίση από την αρχή του αιώνα, με πολέμους στην Νότια και Δυτική Ασία και την οικονομική κρίση αμφισβητώντας παλιές διατάξεις και βοηθώντας την άνοδο της Κίνας σε μία καινούργια αναθεωρητική δύναμη. Και τότε, ο ιός από τη Γιουχάν εξερράγη σε παγκόσμιο επίπεδο, επιταχύνοντας τις διαδικασίες οι οποίες ήδη επηρέαζαν τη σύγχρονη γεωπολιτική ,κάτι που θα συζητηθεί εδώ.
Τα 3 R της Σύγχρονης Γεωπολιτικής
Το πρώτο είναι αναπροσαρμογή (Readjustment), καθώς οι χώρες αντιμετωπίζουν τον αντίκτυπο της ανόδου καινούργιων τοπικών και παγκοσμίων φορέων. Ο Αμερικανικός αιώνας έχει παρακμάσει, και η άνοδος του Ασιατικού αιώνα -πατρίδα πολλών αναπτυσσόμενων οικονομιών στον κόσμο- βρίσκεται καθοδόν. Η μεγαλύτερη πρόκληση στην παγκόσμια ισορροπία των δυνάμεων προέρχεται από την Κίνα, η οποία πρόκειται να είναι η πρώτη σημαντική οικονομία που θα ανακάμψει μετά την πανδημία. Με το πολύ σημαντικό έργο “The Belt and Road Initiative” (BRI), στενή ενοποίηση της Κίνας με τις παγκόσμιες αλυσίδες τροφοδοσίας, και τα επιτεύγματά της στην κρατική και στρατιωτική τεχνολογία-η άνοδος του Πεκίνου μοιάζει να είναι αναπόφευκτη πραγματικότητα-,παρά το ότι η διεθνής του συμπεριφορά σε μεγάλο βαθμό μεταδίδει δυσπιστία, ιδιαίτερα στις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους τους.
Ο συναγωνισμός ,ως εκ τούτου ,είναι αναπόφευκτος. Στο Interim National Security Strategic Guidance του Προέδρου Μπάιντεν, η άνοδος και της Κίνας και της Ρωσίας αντιμετωπίζεται ως πρόκληση σε ένα σταθερό και ανοιχτό διεθνές σύστημα. Ο Πρόεδρος Xi Jinping -από την πλευρά του- πρόσφατα ανακοίνωσε ότι το Πεκίνο δεν θα επιτρέψει σε καμία ξένη δύναμη να εκφοβίσει, καταπιέσει ή να υποδουλώσει την Κίνα ,και ο κύριος στόχος του κόμματος θα είναι η «Μεγάλη Αναβίωση του Κινεζικού Έθνους».
«Θα οδηγηθούν αυτές οι παγκόσμιες υπερδυνάμεις σε αντιπαράθεση ή θα επιλέξουν ειρηνική συνύπαρξη με περιορισμένες και ελεγχόμενες διαφωνίες;»
Το αποτέλεσμα του ανταγωνισμού μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και Κίνας είναι κάτι που θα δούμε ,και οι χώρες που θα βρεθούν στο σταυροδρόμι αυτής της εξελισσόμενης δυναμικής θα πρέπει να έχουν κατά νου πώς θα αναπροσαρμόσουν την προσέγγισή τους σε αυτή την καινούργια εποχή γεωπολιτικής. Η Ρωσία επίσης θα κληθεί να απαντήσει σε πολλά δύσκολα ερωτήματα και να πάρει δύσκολες αποφάσεις. Μπορεί μία θετική δέσμευση Μπάιντεν-Πούτιν να παίξει σταθεροποιητικό ρόλο στον 21ο αιώνα; Ή η σχέση Κίνας και Ρωσίας είναι αναπόφευκτη;
Δεύτερον, η ομοφωνία-που επιτεύχθηκε με πολλή κόπο- σχετικά με το πλαίσιο θεμελίων της πολυμέρειας και της παγκοσμιοποίησης υφίσταται μία θεαματική αναδόμηση. Η παγκόσμια οικονομική κρίση το 2008,και η πανδημία που ακολούθησε , έχουν αποκαλύψει την ευθραυστότητα της παγκόσμιας οικονομικής αλληλεξάρτησης. Η άνοδος του υπερεθνικισμού και του λαϊκισμού αξιολογούν την παγκοσμιοποίηση και την πολυμέρεια ως ρυθμίσεις οι οποίες θίγουν τις κυριαρχικές επιλογές του κράτους. Ως τέτοιες, υπάρχει ενδεχόμενο δημιουργίας «κλειστής παγκοσμιοποίησης» -μίας παγκοσμιοποίησης λιγότερο ελεύθερης και ανοιχτής από πριν. Οι οικονομικές πολιτικές πλέον δεν θα υπαγορεύονται από οικονομικές αρχές :τώρα κατευθύνονται από στρατηγικές βλέψεις, την πίστη και εμπιστοσύνη στο πολιτικό σύστημα ,το κλίμα ,την υγεία και τις τεχνολογικές απειλές. Χώρες ,όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ινδία έχουν εισάγει εμπορικούς περιορισμούς ,μηχανισμούς ελέγχου επενδύσεων, κυρώσεις και νομισματικές πολιτικές με σκοπό να εκφράσουν αυτές τις παραμέτρους. Η Κίνα είχε ήδη τελειοποιήσει το δικό της μοντέλο παγκόσμιας ενοποίησης.
Η απογοήτευση με την πολυμέρεια μπορεί να αποδοθεί άμεσα στην αδράνεια των θεσμών ,την έλλειψη μεταρρυθμίσεων λόγω κατοχυρωμένων συμφερόντων, τα οποία εξακολουθούν να εμποδίζουν τη λήψη αποφάσεων πριν από αυτούς τους οργανισμούς. Οι χώρες, ως εκ τούτου, προσανατολίζονται σε μικρότερες ομάδες για να διαμορφώσουν τη ροή ,να δημιουργήσουν συγκεκριμένες συνεργασίες ,οι οποίες θα μπορούν να επισπεύσουν την συνεργασία μεταξύ χωρών με τον ίδιο τρόπο σκέψης. Ενώ κάτι τέτοιο μπορεί να είναι μονόδρομος για να ξεπεράσουμε την δυσφορία της πολυμέρειας, ίσως επίσης εμποδίζει την ανάπτυξη μίας ευρύτερης και πιο συνεκτικής διεθνούς πολιτικής για τα «παγκόσμια κακά»-από τον COVID -19 μέχρι την κλιματική αλλαγή-η οποία απαιτεί τη συμμετοχή και τη δέσμευση όλων.
«Η πανδημία δεν θα τελειώσει μέχρι να εμβολιαστούν όλοι και να είναι ασφαλείς και η απειλή της κλιματικής αλλαγής δεν πρόκειται να εκλείψει με μονομερείς δράσεις ενός μόνο κράτους»
Η υφιστάμενη αναδόμηση καθιστά έντονη την ανάγκη για καινούργιες διατάξεις οι οποίες θα μπορούν να αποκαταστήσουν και να διορθώσουν την αναποτελεσματικότητα του πολυμέρειας και της παγκοσμιοποίησης, χωρίς να μειώνουν τα μεγαλύτερα συμφέροντά τους. Μπορεί μία κοινοπραξία πολυμερών ομάδων να συμφωνήσει σε ένα ελάχιστο πλαίσιο με σκοπό να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε όλοι καθώς ασχολούνται μέσω των δικών τους ομάδων για να μεγιστοποιήσουν την οικονομία και την ασφάλεια;
Στο μέσο αυτής της αναταραχής, η γεωπολιτική έχει επαναπροσανατολιστεί για να καλύψει καινούργιους φορείς και τομείς που προκύπτουν, επηρεασμένοι από γεωοικονομικούς και γεωτεχνολογικούς παράγοντες. Σημαντικά έργα, όπως War by Other Means ,πραγματεύονται τη συστημική χρήση των οικονομικών οργάνων για την επίτευξη γεωπολιτικών στόχων-μία μορφή πολιτικής δεινότητας η οποία ήταν παρούσα κατά τη διάρκεια του σχεδίου Marshall και είναι παρούσα και σήμερα μέσω της Κινέζικης “cheque book diplomacy” (διπλωματία με μπλοκ επιταγών) και γενικότερα του έργου Belt and Road Initiative(BRI).
Αν το μέσο είναι το μήνυμα, τότε η τεχνολογία είναι το μέλλον της πολιτικής μας. Η έλευση της τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης έχει σαν αποτέλεσμα την ανάπτυξη τεχνολογιών που μπορεί να είναι θείο δώρο και κατάρα για την ανθρωπότητα. Ενώ η Αμερική ήταν στην πρώτη γραμμή στον τομέα της τεχνολογίας στο πρόσφατο παρελθόν, αυτό αμφισβητείται από την Κίνα καθώς επενδύει πάρα πολύ στις αναπτυσσόμενες και διττής χρήσης τεχνολογίες όπως η Τεχνητή Νοημοσύνη ,η Κβαντική πληροφορική και η βιοτεχνολογία. Οι πρώτοι που θα πετύχουν σε αυτούς τους νέους τομείς ίσως να μην πάρουν τα σκήπτρα της τεχνολογικής ηγεσίας ,όμως θα γίνουν οι πάροχοι για άλλες χώρες, δημιουργώντας ασύμμετρη εξάρτηση.
Η γεωτεχνολογία “GeoTech ” ανοίγει καινούργιο τομέα συναγωνισμού, όπου οι ανησυχίες για εθνική ασφάλεια και στρατηγική αυτονομία συνεπάγονται τεχνολογικές επιλογές και διατάξεις. Σε έναν κόσμο που γίνεται ολοένα και πιο ψηφιακός, η λήψη και κατοχή προσωπικών δεδομένων-και όχι περιοχής-και η διακύβευση της δομής σημαντικών πληροφοριών-και όχι ορίων κρατών-είναι οι καινούργιες προκλήσεις ασφάλειας για τα έθνη. Καθώς η ατομική προσοχή ,οι βολβοί των ματιών και τα προσωπικά δεδομένα γίνονται το πολυπόθητο πολιτικό λάφυρο, ο επόμενος τομέας διαμάχης θα είναι η ανθρώπινη ύπαρξη και πώς θα προστατευτούμε;
Νέοι Παράγοντες, Νέα Γεωγραφία
Ενώ οι παραπάνω παράγοντες βρίσκονται στην καρδιά αυτής της διαμάχης, καινούργιοι παράγοντες και καινούργια γεωγραφία επηρεάζουν τη συμπεριφορά της γεωπολιτικής. Αν και ο COVID-19 αφουγκράστηκε την επιστροφή στο «έθνος- κράτος», οι κοινωνίες κατά μήκος των συνόρων αντιπροσωπεύουν μία δυνατή πρόκληση στην προηγούμενη ενότητα της κυριαρχίας Βεστφάλεν. Η συγκέντρωση των οικονομικών πόρων και η δύναμη των εταιρειών τεχνολογίας, από το Twitter μέχρι το Tencent ,έχει επιβεβαιώσει το γεγονός ότι τα κράτη δεν είναι πλέον οι πρωταρχικοί παράγοντες στον κόσμο. Το μίσος, ο φυλετισμός και οι παράλογες ιδεολογίες έχουν επανέλθει δριμύτερα. Οι γίγαντες της τεχνολογίας είναι τώρα κριτές των οικονομικών και πολιτικών επιλογών και αμφισβητούν τη γραφή των παλαιότερων πολιτικών συστημάτων. Η εμφάνιση καινούργιας γεωγραφίας, όπως ο Ινδοειρηνικός, η Ευρασία και η Αρκτική-στις οποίες όλες οι τοπικές και παγκόσμιες δυνάμεις έχουν μερίδιο-απαιτούν τη γένεση νέων μοντέλων ,φορέων και συνεργασιών. Σε έναν παγκοσμίως στενόμυαλο κόσμο, υπάρχει περιορισμένη διάθεση ή ηγεσία για να διαμορφωθεί και να φτιαχτεί αυτή η γεωγραφία. Συνοπτικά ,η πανδημία επιβεβαίωσε την πτώση των Ηνωμένων Πολιτειών σαν υπερδύναμη και δημιούργησε ερωτήματα σχετικά με την ηθική και πολιτική δεινότητα του Πεκίνου να πατήσει μέσα στο κενό. Ακόμη και με το σχετικό μετοχικό κεφάλαιο και την αποδοτικότητα των απωλειών ,η σπουδαιότητα του «πολυπολικότητας» – η οποία πρώτα αναπτύχθηκε και διαμορφώθηκε από τον Πριμακόβ μέσω του τριμερούς μηχανισμού της Ρωσίας, της Ινδίας και της Κίνας-έτυχε αποφασιστικής επιβεβαίωσης. Έχει καταστήσει αναγκαίο ότι πρέπει να εκτιμήσουμε την εναλλασσόμενη φύση των παγκοσμίων και εγχώριων θεμάτων για να μπορέσουμε να προσαρμοστούμε σε έναν ολοένα και περισσότερο σύνθετο κόσμο, ο οποίος πλέον έχει αποκοπεί από τη συμβατική κατανόηση της γεωπολιτικής.
Ενώ η ικανότητα να προβάλλεται δύναμη παραμένει στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο κόσμος σταθερά κινείται προς μία πολιτική ,οικονομική, τεχνολογική και κανονιστική πολυπολικότητα. Το συνεχώς εξελισσόμενο περίγραμμα της σύγχρονης γεωπολιτικής είναι ακόμη σε εξέλιξη, και υπάρχει σοφία στην αποδοχή της ιδέας ότι το τελικό αποτέλεσμα είναι ίσως ακαθόριστο. Η εποχή της αναταραχής είναι εδώ, και τα έθνη τα οποία ευημερούν σε τέτοιες περιόδους ίσως τα καταφέρουν βραχυπρόθεσμα, ενώ τα έθνη τα οποία επενδύουν στη σταθερότητα ίσως καθορίσουν το μέλλον της παγκοσμιοποίησης και, στην πραγματικότητα, της νέας τάξης πραγμάτων.
*O Έρολ Ούσερ (Erol User) είναι πρόεδρος και CEO της USER HOLDİNG. Επιχειρηματίας και φιλάνθρωπος, πρόκειται έναν από τους καινοτόμους παίκτες της επιχειρηματικής τουρκικής σκηνής. Η USER HOLDİNG είναι επενδυτική τραπεζική εταιρεία που προσφέρει συμβουλευτικές υπηρεσίες τόσο σε τουρκικές όσο και διεθνείς εταιρείες.
