Τις τελευταίες εβδομάδες, η θέση της σχεδόν αναπόφευκτης εμφάνισης μιας νέας διπολικότητας με τη μορφή αντιπαράθεσης μεταξύ Κίνας και Ηνωμένων Πολιτειών έχει μετατραπεί από μια τολμηρή υπόθεση σε έναν κοινό ισχυρισμό – το σημείο εκκίνησης πολλών συζητήσεων σχετικά με το κύριο περιεχόμενο της διεθνούς πολιτικής που θα ακολουθήσει τη συστημική κρίση του 2020.
του Έρολ Ούσερ*
Κάποιος μπορεί ήδη να βρει αρκετά λεπτομερείς συζητήσεις για το πώς θα είναι αυτός ο κόσμος και, το πιο σημαντικό, ποια είναι η εξωτερική πολιτική της Ρωσίας υπό αυτές τις συνθήκες. Αυτή είναι η φύση της κοινωνίας της πληροφορίας – ουσιαστικά οποιοδήποτε σημαντικό φαινόμενο μπορεί μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα να περάσει από όλα τα στάδια μιας ανοιχτής συζήτησης εμπειρογνωμόνων.
Επομένως, μέχρι στιγμής το μεγαλύτερο μέρος της συλλογιστικής μας, πιθανότατα, έχει μικρή θεμελιώδη σημασία. Αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε τον μη γραμμικό παράγοντα, ο οποίος δεν είναι λιγότερο σημαντικός. Από αυτήν την άποψη, αυτό που συμβαίνει τώρα βρίσκεται σε αναλογία σε πολλά σημεία με την περίοδο της έναρξης του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, τότε γνωστού ως Μεγάλου Πολέμου. Ακριβώς όπως τότε, η «ξαφνικά» εξερχόμενη κρίση ήταν το λογικό αποτέλεσμα πολλών αντιφάσεων που είχαν συσσωρευτεί στην παγκόσμια οικονομία της αγοράς και στη διεθνή πολιτική. Με τον ίδιο σχεδόν τρόπο, οι περισσότερες χώρες του κόσμου αντέδρασαν σε αυτό – όλες έχουν κουραστεί από την αβεβαιότητα με βάσιμους λόγους και αναμένουν ότι το σοκ θα ευθυγραμμίσει τις δικές τους ιδέες με αυτές άλλων.
Αυτό, με τη σειρά του, θα μας επιτρέψει να μιλήσουμε για την πορεία προς μια νέα παγκόσμια και περιφερειακή ισορροπία δυνάμεων. Κάτι που είναι κάτι περισσότερο από την παγκόσμια τάξη των Φιλελευθέρων, το συμπέρασμα του οποίου, φαίνεται, δεν ανησυχεί ιδιαίτερα κανέναν, ούτε τους ηγέτες στη Δύση ούτε τις αναθεωρητικές δυνάμεις στην Ανατολή. Αλλά θα ήταν μια ασυγχώρητη αναλυτική απλοποίηση να αγνοήσουμε τη βαθιά εμπειρία του Μεγάλου Πολέμου – τη φύση, το περιεχόμενο και, το πιο σημαντικό, τα αποτελέσματά του, τα οποία δεν αντιστοιχούσαν εντελώς στις γραμμικές ιδέες για το μέλλον εκείνων που υποδέχτηκαν με ενθουσιασμό τις πρώτες βολές στο Σεράγεβο.
Ωστόσο, ακόμη και αν ληφθούν υπόψη οι πολλές αβεβαιότητες και τα ανοιχτά ερωτήματα που υπάρχουν, η πιθανότητα να εμφανιστεί ένα περίεργο διπολικό σενάριο ως η νέα διεθνής πραγματικότητα, είναι εξίσου μεγάλη και ανησυχητική.
Μέχρι στιγμής, η Κίνα είναι πολύ επιφυλακτική ως προς τη σειρά επιλογών που έχει στη διάθεσή της υπό το φως της πρόκλησης που οι ΗΠΑ έχουν ανοίξει προς αυτήν. Στην πρώτη της έκδοση, η «στιγμή της ηθικής» στην κινεζική εξωτερική πολιτική ήταν η προθυμία να βοηθήσει τον κόσμο που πλήττεται από την πανδημία, και ταυτόχρονα να δράσει από ορισμένες θέσεις καθοδήγησης. Αποδείχθηκε ότι ήταν αρκετά βραχύβια. Εντυπωσιασμένη από την ενεργητική, υστερική πίεση πληροφοριών από τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους κύριους συμμάχους της τις τελευταίες εβδομάδες, η Κίνα επέστρεψε στην πιο συγκρατημένη σταθερότητα και άρχισε να προετοιμάζει μια πολυεπίπεδη άμυνα για τα επόμενα χρόνια. Είναι ήδη προφανές ότι το 2020 θα φέρει, για παράδειγμα, μια άνευ προηγουμένου αναβίωση των σινο-ρωσικών σχέσεων, ακόμη και σε σύγκριση με τα τελευταία χρόνια, οι οποίες ήταν ήδη πολύ, πολύ επιτυχημένες.
Επιπλέον, μια μεγάλης κλίμακας εταιρική σχέση με την Κίνα μπορεί, δυστυχώς, να είναι πραγματικά κρίσιμη για τη ρωσική οικονομία.
Ωστόσο, παρά τις προσπάθειες που η Κίνα καταβάλλει για να «μειώσει» τον βαθμό έντασης, το γρανάζι του αγώνα εναντίον της έχει ήδη επιταχύνει και γίνεται σχεδόν ένας νέος παράγοντας αλληλεγγύης των Δυτικών χωρών στις παγκόσμιες υποθέσεις. Ακόμα κι αν όχι ακόμα, η διάσπαση του κόσμου σε δύο αντίπαλους πόλους γίνεται ήδη μια προβλέψιμη προοπτική.
Αυτή η νέα εκδοχή της διπολικότητας θα απειλήσει τα κύρια επιτεύγματα της ανθρωπότητας στον τομέα της διεθνούς πολιτικής τα τελευταία 100 χρόνια. Πρώτα απ’ όλα, διότι δεν θα μοιάζει καθόλου με την ιστορική περίοδο 1945 – 1990. Με αυτήν την έννοια, ο νέος διπολικός κόσμος είναι ο πιο επικίνδυνος, αν και παρέχει το πιο πιθανό σενάριο για την ανάπτυξη της διεθνούς πολιτικής. Ο κίνδυνος αυτού του σεναρίου είναι ότι αυτή τη φορά η διπολικότητα θα αποδειχθεί πραγματική και σε αυτό το πλαίσιο είναι πιθανό ότι θα μπορούσε να είναι αρκετά βραχύβια. Ο λόγος είναι ότι προκύπτει στο πλαίσιο ενός ενιαίου διεθνούς συστήματος και της παγκόσμιας οικονομίας της αγοράς, από το οποίο η ανθρωπότητα σώθηκε κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Η νέα διπολικότητα θα συνδυαστεί με τη διατήρηση της οικονομικής αλληλεξάρτησης. Σε αυτό, την πιο εκρηκτική μορφή παγκόσμιας αντιπαράθεσης, η παγκόσμια οικονομία έχει κινηθεί τα τελευταία 30 με 40 χρόνια. Δεν υπάρχει κανένας σοβαρός λόγος να ελπίζουμε ότι οι αισθητικοί περιορισμοί στην ελεύθερη κυκλοφορία αγαθών, κεφαλαίων και ανθρώπων, που εισάγονται τώρα, θα βοηθήσουν στην καταστροφή της αλληλεξάρτησης των κρατών στην παγκόσμια αγορά για ένα σύντομο χρονικό διάστημα, αποδεκτοί εν ειρήνη. Δεν μπορούμε να περιμένουμε ότι η φύση της συμπεριφοράς των κρατών θα αλλάξει. Τώρα όλη η συζήτηση για το θέμα «ο κόσμος δεν θα είναι ο ίδιος» έρχεται σε υπολογισμούς για το ποιος θα κερδίσει περισσότερα και ποιος θα πεθάνει. Ναι, για τι άλλο μπορούμε να μιλήσουμε όταν δεν αναμένονται σοβαρές αλλαγές στα κίνητρα της πολιτικής συμπεριφοράς σε επίπεδο κρατών, εταιρειών και άλλων θεσμών; Μια πανδημία και ύφεση αναπόφευκτα θα αλλάξει αναπόφευκτα την ισορροπία ισχύος. Όσοι γίνουν πιο δυνατοί θα επιδιώξουν επέκταση, όσοι θα χάσουν – θα υποχρεωθούν να υπερασπιστούν τον εαυτό τους. Αυτό όμως θα συμβεί σε έναν πραγματικά ενωμένο κόσμο.
Από το 1945 έως το 1990, ο κόσμος χωρίστηκε σε δύο οικονομικές ζώνες που ήταν πρακτικά απομονωμένες μεταξύ τους. Η ΕΣΣΔ και οι σύμμαχοί της έμοιαζαν με τεράστια Βόρεια Κορέα, των οποίων οι σχέσεις με το άλλο μέρος του κόσμου ήταν πολύ περιορισμένες. Οι ηγέτες της Δύσης – των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ευρώπης, δεν υπέφεραν πραγματικά από αυτό. Ζούσαν ήσυχα στη δική τους διεθνή κοινότητα και, κατ’ αρχήν, τέμνονταν λίγο με το Ανατολικό Μπλοκ. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρώπη πέτυχαν τη μεγαλύτερη επιτυχία στην ανάπτυξή τους, χωρίς ουσιαστικά εξωτερικό ανταγωνισμό – ήταν τότε που δημιουργήθηκε ένα σύγχρονο κοινωνικό κράτος στην Ευρώπη, δημιουργήθηκαν μοναδικοί θεσμοί ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και τα τέθηκαν τα θεμέλια της αμερικανικής κυριαρχίας στην παγκόσμια οικονομία.
Ο μόνος τομέας όπου η διπολικότητα της ΕΣΣΔ και των ΗΠΑ ήταν λίγο ή πολύ πραγματική ήταν η στρατηγική αποτροπής των πυρηνικών όπλων. Αλλά ήταν επίσης το πιο λογικό και αντικείμενο αυστηρού κυβερνητικού ελέγχου. Η «καυτή γραμμή» μεταξύ του Κρεμλίνου και του Λευκού Οίκου ήταν το πιο ισχυρό διεθνές ίδρυμα ασφάλειας και κατέστησε δυνατή την γρήγορη επίλυση των πιο σημαντικών ζητημάτων που επηρεάζουν τη μοίρα της ανθρωπότητας.
Για τα υπόλοιπα, από το 1945 έως το 1990, η διεθνής πολιτική δεν ζούσε σε κατάσταση διπολικότητας, αλλά σε συνθήκες αντιπαράθεσης μεταξύ δύο μονοπολικών και σχετικά ανεξάρτητων κόσμων. Η ΕΣΣΔ και οι ΗΠΑ δεν ενήργησαν ως ανταγωνιστές στις παγκόσμιες αγορές. Κατ ‘αρχήν, η ΕΣΣΔ απολάμβανε τη δική της αυτάρκεια όσον αφορά τους πόρους και το λανθασμένο μοντέλο της κρατικής διαχείρισης της οικονομίας που τελικά οδήγησε στην οικονομική και πολιτική κατάρρευσή της. Ένοπλες συγκρούσεις μεταξύ ανατολικών και δυτικών μπλοκ σημειώθηκαν στην περιφέρεια της γεωπολιτικής της επιρροής.
Το μόνο πραγματικά επικίνδυνο επεισόδιο – η κρίση της Καραϊβικής – επιλύθηκε γρήγορα μέσω ενός κομψού διπλωματικού παιχνιδιού. Ο Κορεατικός πόλεμος του 1950-1953 ήταν η πιο επικίνδυνη σύγκρουση στην αυγή του Ψυχρού Πολέμου, καθώς έλαβε χώρα στα σύνορα της ΕΣΣΔ, αλλά παρέμεινε το μόνο τέτοιο παράδειγμα όπου τα σοβιετικά και αμερικανικά στρατεύματα μπήκαν σε άμεση επικοινωνία. Έτσι, κατά την περίοδο 1945 – 1990, οι δυνατότητες κλιμάκωσης των περιφερειακών συγκρούσεων σε παγκόσμιες ήταν ελάχιστες – αυτό ελέγχθηκε αυστηρά από τη Μόσχα και την Ουάσιγκτον.
Αυτό επέτρεψε στους διεθνείς πολιτικούς επιστήμονες να δημιουργήσουν τον μύθο ότι αυτή η τάξη ήταν η πιο σταθερή. Και, ταυτόχρονα, δημιούργησε εμπιστοσύνη ότι οποιαδήποτε διπολική παγκόσμια τάξη είναι σταθερή.
Η Κίνα δεν έχει τους δικούς της σημαντικούς φυσικούς πόρους και η πρόσβασή της στις παγκόσμιες αγορές είναι εμφανής και γίνεται πιο ορατή. Ταυτόχρονα, οι κινεζικές ευκαιρίες για επιρροή υπάρχουν παντού, ακόμη και στην Αμερική. Με άλλα λόγια, ο βαθμός αλληλεξάρτησης των αντιτιθέμενων δυνάμεων είναι πλέον ασύγκριτος με την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου. Ως εκ τούτου, το κύριο πρόβλημα με τη νέα διπολικότητα είναι ότι, σε αντίθεση με την εποχή του 1945 – 1990, μπορεί να αποδειχθεί αρκετά γρήγορο προοίμιο για μια πραγματική στρατιωτική σύγκρουση.
Υπάρχουν πιθανότητες αποφυγής διπολικότητας ανεμοστρόβιλου; Η πυρηνική αποτροπή εξακολουθεί να είναι ο μόνος παράγοντας που κάνει έναν μεγάλο πόλεμο παράλογο. Για πρώτη φορά στην ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού, οι τεχνολογικές εξελίξεις δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για τον πιο παραδοσιακό τρόπο επίλυσης αντικειμενικών αντιθέσεων στις διεθνείς σχέσεις για να χάσουν την ελκυστικότητά του. Το πρόβλημα είναι επίσης ότι η Κίνα δεν παρέχει καμία ευκαιρία στη διεθνή κοινότητα να ενημερωθεί πλήρως για την κατάσταση του πυρηνικού της οπλοστασίου. Επομένως, χωρίς την περιοριστική επιρροή από τη Ρωσία, οι ΗΠΑ παραμένουν στον πειρασμό να λύσουν το πρόβλημα της κινεζικής πρόκλησης με ιστορικά δικαιολογημένο τρόπο.
*O Έρολ Ούσερ (Erol User) είναι πρόεδρος και CEO της USER HOLDİNG. Επιχειρηματίας και φιλάνθρωπος, πρόκειται έναν από τους καινοτόμους παίκτες της επιχειρηματικής τουρκικής σκηνής. Η USER HOLDİNG είναι επενδυτική τραπεζική εταιρεία που προσφέρει συμβουλευτικές υπηρεσίες τόσο σε τουρκικές όσο και διεθνείς εταιρείες.
