Ήταν 26 /12/2004 όταν στα ανοιχτά της Ινδονησίας σημειώθηκε σεισμός μεγέθους 9,1 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ, ο οποίος πρoκάλεσε ένα από τα φονικότερα τσoυνάμι στην ιστορία της ανθρωπότητας, αφήνοντας πίσω 230.000 νεκρούς μέσα σε 12 ώρες, καθώς δεν είχε υπάρξει η παραμικρή επίσημη προειδoπoίηση.
Νεαρός γιατρός τότε και μεταπτυχιακός φοιτητής της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας έγραφα:
Ο Μίνωας, η πεταλούδα και το νησί της προηγούμενης ημέρας
Ιανουάριος 2005
«Το φαινόμενο της πεταλούδας» είναι ένα από τα κλασικά παραδείγματα της θεωρίας του χάους. Μια πεταλούδα που χτυπά τα φτερά της στην Ιαπωνία, μπορεί να προκαλέσει ανεμοστρόβιλο στις ακτές των Η.Π.Α. Στην εξέταση πολυπαραγοντικών συστημάτων, όπως ο καιρός ή τα γεωδυναμικά φαινόμενα, μια απειροελάχιστη, τυχαία μεταβολή των αρχικών συνθηκών μπορεί να έχει τεράστια επίδραση στο τελικό αποτέλεσμα. Όπως, για παράδειγμα, στον πρόσφατο σεισμό της Ινδονησίας. Ποιος ξέρει ποια ελάχιστη υπόγεια μεταβολή απετέλεσε την απαρχή της γεωδυναμικής αλυσίδας που εκδηλώθηκε με τα υψηλά Ρίχτερ και τα φονικά τσουνάμι. Υποκείμενη σε αμέτρητες τυχαίες μεταβολές, η ολίσθηση των λιθοσφαιρικών πλακών, καθώς οι ακτές των ηπείρων πλησιάζουν ή απομακρύνονται μεταξύ τους, έχει την ικανότητα να στρέφει πάνω της τα μάτια όλου του πλανήτη με τα ξαφνικά ξεσπάσματά της.
Σφίξιμο στο στομάχι, στο άκουσμα του αριθμού των θυμάτων, πρόκληση για την παγκόσμια ανθρωπιά η συνδρομή σε μια χώρα ούτως ή άλλως φτωχή, που χτυπήθηκε τόσο ανελέητα και οδυνηρή ευκαιρία να εγκαταλείψουμε την τεχνολογική μας αλαζονεία διαπιστώνοντας πόσο ανοχύρωτοι είμαστε απέναντι στις φυσικές καταστροφές, απέναντι στα γεωλογικά καπρίτσια του ίδιου μας του πλανήτη. Απρόβλεπτες, ανυπότακτες και ανελέητες οι φυσικές δυνάμεις τις οποίες αυταπατόμαστε ότι ελέγχουμε.
Η ευρύτερη περιοχή του Ινδικού Ωκεανού δεν είναι η πρώτη φορά που βρίσκεται στο επίκεντρο κάποιας φυσικής απειλής. Συχνότατο φαινόμενο οι τρομακτικοί σεισμοί, βιβλικές οι περιγραφές των ηφαιστειακών εκρήξεων στην περιοχή και ανελέητοι οι τροπικοί τυφώνες. Από τη νότια Κίνα ξεκίνησε πριν από περίπου δύο χρόνια ο SARS απειλώντας ολόκληρο τον πλανήτη με φονική επιδημία. [πρόκειται για την Πανδημία του SARS-CoV του 2003 που μετά την έκρηξη της COVID-19, το 2019, ονομάστηκε SARS-CoV-1, για να ξεχωρίζει από τον νεοανακαλυφθέντα, επίσης ανήκοντα στην οικογένεια των κορονοϊών, SARS-CoV-2 ο οποίος προκάλεσε τη γνωστή, πρόσφατη, φονική Πανδημία η οποία επέβαλε τα παγκόσμια lock-downs. Περίπου 9% των ασθενών που μολύνθηκαν από τον SARS-CoV-1 απεβίωσαν με τη θνητότητα να προσεγγίζει το 50% για τους άνω των 60 ετών. Η πρώτη αυτή Πανδημία του Κορονοϊού ξεκίνησε πάλι από την Κίνα (από το Foshan της επαρχίας Guangdong), τον Νοέμβριο του 2002, με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας να «χτυπά» συναγερμό Πανδημίας τον Μάρτιο του 2003, 17 χρόνια πριν την κήρυξη της Πανδημίας της COVID-19, τον Μάρτιο του 2020].
Η Ινδονησία και οι νοτιοανατολικές κινέζικες ακτές θεωρούνται η δεξαμενή της γρίπης των πουλερικών που μια πιθανή εξαλλαγή του ιού της μπορεί να προκαλέσει φονική πανδημία αντίστοιχη των επιδημιών πανώλης που ταλάνιζαν την Ευρώπη του Μεσαίωνα. Τα σκορπισμένα στον Ινδικό νησιωτικά συμπλέγματα θαρρείς πως είναι τα λεμφογάγγλια ολόκληρου του πλανήτη, ο πρώτος φραγμός άμυνας απέναντι στους ιούς, τις επιδημίες, τις πλημμύρες και τους σεισμούς. Δέχονται την πρώτη προσβολή των φυσικών απειλών, κρατώντας τες μακριά από τους ευγενείς γεωγραφικούς ιστούς της Βορειοατλαντικής ευημερίας, με το Βόρνεο να δεσπόζει ανάμεσά τους σαν ο διογκωμένος επιχώριος λεμφαδένας του πλανήτη.
Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, οι αποστάσεις έχουνε πραγματικά μηδενιστεί. Οτιδήποτε συμβαίνει, οπουδήποτε κι αν συμβαίνει, μας αφορά γιατί μπορεί να έχει μακροπρόθεσμες προεκτάσεις που είναι δύσκολο να διακριθούν αρχικά. Πέρα από την ανθρωπιστική κινητοποίηση για την αποκατάσταση των πληγέντων δεν πρέπει να μας διαφεύγουν οι απώτερες προεκτάσεις της φυσικής αυτής καταστροφής που, σαν το χτύπημα των φτερών της ιαπωνικής πεταλούδας, μπορούν να έχουν απρόβλεπτες συνέπειες σε αντιδιαμετρικά γεωγραφικά μήκη και πλάτη. Οι δυσμενείς συνθήκες υγιεινής που επικρατούν μετά την καταστροφή, σε μια ήδη επιδημιολογικώς επιβαρημένη περιοχή, εγκυμονούν τον κίνδυνο αναζωπύρωσης και ραγδαίας εξάπλωσης λοιμωδών νόσων όπως αυτές που προαναφέραμε. Η ιατροφαρμακευτική συνδρομή στους πληγέντες πρέπει να συνοδευτεί από αυξημένη επιδημιολογική επιτήρηση για την προστασία της δημόσιας υγείας ολόκληρου του πλανήτη.
Σε μία χώρα που επλήγη από κατακλυσμό, το κυριότερο πρόβλημα αυτή τη στιγμή είναι η έλλειψη ύδατος και η συνακόλουθη απειλή επιδημίας χολέρας. Κύματα που σαρώσανε παραμυθένιες τουριστικές παραλίες πνίγοντας αθώους, καταστρέφοντας την τουριστική οικονομία και «ξεπλένοντας» τις εκκρίσεις του σεξοτουρισμού και της παιδικής πορνείας που ενδημούν στην περιοχή. Ο υποκριτής δυτικός κόσμος που εκτονώνει το ανθρωπιστικό του βίτσιο σε τηλεμαραθώνιους ισχνής φιλανθρωπίας, σαν πλαδαρός τουρίστας που, έναντι εξευτελιστικού αντιτίμου, ασελγεί στο ισχνό κορμί των φτωχών χωρών της Ασίας. Νερά που καλύψανε ακτές και καταβρόχθισαν ολόκληρα νησιά. Κοιτάζοντας τους τουριστικούς χάρτες της περιοχής μιλάμε πλέον για ‘νησιά της προηγούμενης μέρας’ κατά παράφραση του τίτλου του γνωστού μυθιστορήματος του Ουμπέρτο Έκο, όπου ο Ρομπέρτο ντε λα Γκριβ ναυαγεί σε ένα εγκαταλελειμμένο πλοίο απέναντι από το νησί απ’ το οποίο περνάει ο πρώτος μεσημβρινός, η γραμμή που πίστευαν ότι χωρίζει το χθες απ’ το αύριο.
Χιλιάδες χρόνια πριν, μια έκρηξη ηφαιστείου σ’ ένα δικό μας νησί, στο νησί της Σαντορίνης, έγινε η απαρχή του υποθαλάσσιου σπασμού που γέννησε ένα τεράστιο τσουνάμι που φτάνοντας μέχρι τις ακτές της Κρήτης κατάπιε τον μινωικό πολιτισμό. Από τότε έχει το Αιγαίο μας να συγκλονισθεί από τέτοιου μεγέθους κοσμογονίες. Καλόβολη και γενναιόδωρη ήταν η φύση μαζί του. Ίσως γιατί το «μέτρον άριστον» της αιγαιοπελαγίτικης σύνθεσης εμποδίζει τόσο τις εξωτικές παραδεισένιες υπερβολές, όσο και τη μανία των τροπικών φυσικών φαινομένων. Κλειστή και ακύμαντη λιμνούλα, συγκρινόμενο με τους Ωκεανούς και τα Αρχιπελάγη των Τροπικών.
Καθώς στο σύγχρονο διαπλανητικό χωριό απαιτείται να σκεπτόμαστε παγκόσμια αλλά να δρούμε τοπικά, η πεταλούδα που χτύπησε τα φτερά της στο Πουκέτ σκοτώνοντας αθώους μπορεί να φέρει την αναζωογόνηση του ελληνικού τουριστικού τοπίου, αν η χώρα μας προβληθεί κατάλληλα ως ασφαλής προορισμός. Μπορεί να αποτελέσει την οδυνηρή αφορμή ευαισθητοποίησης, ώστε το παγκόσμιο ενδιαφέρον να στραφεί στη ριζική αντιμετώπιση των διαπλανητικά παγιωμένων κοινωνικοοικονομικών ανισοτήτων που καταδικάζουν στη φτώχεια και στην «κακή υγεία» το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού των φτωχών χωρών. Στο μεταξύ ο Ρομπέρτο ντε λα Γκριβ, απέναντι απ’ το «Νησί της προηγούμενης ημέρας», δίπλα στη νοητή γραμμή που χωρίζει το μέλλον από το παρελθόν, θα γράφει ακόμη για την αγαπημένη του και για τη ζήλια του για τον φανταστικό εχθρό του, τον Φεραντέ , που σφετερίστηκε την αγάπη της όσο εκείνος έλειπε…..
Υ.γ.: «Η απουσία είναι για την αγάπη ό,τι ο άνεμος για τη φωτιά, σβήνει τη μικρή, φουντώνει τη μεγάλη». Δεν έχει κάποια σχέση με τα προηγούμενα, όμως μου άρεσε τόσο πολύ όταν το διάβασα στο «Νησί της προηγούμενης ημέρας» που δεν μπορούσα να αντισταθώ στον πειρασμό να το γράψω, έστω στο υστερόγραφο.
* MD, MSc, PhD
Eπικ. Καθηγητής Ψυχιατρικής Δημοκρίτειου Παν/μιου Θράκης, Πρόεδρος ΔΣ ΚΕΘΕΑ, Μέλος Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων Δημόσιας Υγείας, Μέλος Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων Δημόσιας Υγείας, Μέλος Εθνικής Επιτροπής Σχεδιασμού και Συντονισμού για την Αντιμετώπιση των Ναρκωτικών, Visiting Professor Philips University of Cyprus
