Η αλλαγή του κλίματος έχει ήδη εμφανή αποτελέσματα που εκτείνονται από την αύξηση της θερμοκρασίας, έως την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, ως αποτέλεσμα της τήξης των πολικών παγετώνων, καθώς και τη συχνότερη εμφάνιση καταιγίδων και πλημμυρών. Οι μεταβολές αυτές θα επιφέρουν με τη σειρά τους σοβαρές επιπτώσεις στην ακεραιότητα των οικοσυστημάτων, τους υδατικούς πόρους , τη δημόσια υγεία, την προσφορά τροφής, τη βιομηχανία, τις γεωργικές καλλιέργειες, την κτηνοτροφία, τις μεταφορές και τις υποδομές.
Τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, που τείνει να εξελιχθεί σε κλιματική κρίση, ο νομός μας τις βίωσε με τραγικό τρόπο δύο φορές μέσα σε τρία χρόνια (2020 με τον «Ιανό» και το 2023 με τον «Daniel»). Η Καρδίτσα, αλλά και η Θεσσαλία ολόκληρη με τον «Daniel», πλήρωσε ακριβό τίμημα με σοβαρές απώλειες σε ανθρώπινο κεφάλαιο, σε οικίες, επιχειρήσεις, αγροτική και κτηνοτροφική παραγωγή καθώς και σε υποδομές. Τα πρωτοφανή αυτά πλημμυρικά φαινόμενα έχουν καταστήσει επιτακτική την ανάγκη της αντιπλημμυρικής θωράκισης του νομού μας, αλλά και ολόκληρης της λεκάνης απορροής του Πηνειού που ταυτίζεται με την περιφέρεια της Θεσσαλίας.
Θέλοντας να συνεισφέρουμε στον δημόσιο διάλογο που έχει ήδη ξεκινήσει, σε κεντρικό και τοπικό επίπεδο, καταθέσαμε σε συνεργασία με τον συμπατριώτη δρ πολιτικό μηχανικό Αριστοτέλη Τέγο, στον γενικό γραμματέα Υδάτων Πέτρο Βαρελίδη την πρότασή μας για τα απαραίτητα έργα και δράσεις που θα προστατεύσουν τον νομό μας από τα έντονα πλημμυρικά φαινόμενα που λόγω της κλιματικής κρίσης θα είναι όλο και πιο συχνά και πιο έντονα.
Η σύγχρονη φιλοσοφία ανάλυσης και κατασκευής έργων προστασίας έναντι πλημμυρών βασίζεται στην ενδελεχή εξέταση των συνεργιών διαφορών παραμέτρων υδρολογικών, γεωμορφολογικών, περιβαλλοντικών, κοινωνικών, οικονομικών ενδιαφέροντος προκειμένου να θεμελιωθεί μια ολιστική πολιτική προστασίας έναντι των πλημμυρών.
Τα τελικά κατασκευαστικά μέτρα και έργα έχουν σημαντικά στοιχεία αλληλουχίας και συμπληρωματικότητας καθώς πολλές παράμετροι κοινωνικοί, οικονομικοί, γεωμορφολογικοί και πολεοδομικοί θέτουν περιορισμούς στο σχεδιασμό κατασκευαστικών έργων.
Στην περίπτωση της Δυτικής Θεσσαλίας και ιδιαιτέρως του Νομού Καρδίτσας προκειμένου να διατηρηθεί η πετυχημένη μακροχρόνια αγροτική εκμετάλλευση με την ταυτόχρονη διαχείριση του πλημμυρικού κινδύνου ένα πλέγμα νέων έργων πρέπει να προγραμματιστεί που να περιλαμβάνει την κατασκευή νέων φραγμάτων, τη συντήρηση και επέκταση των αναχωμάτων στα κύρια ποτάμια και την οριοθέτηση περιοχών τεχνητού πλημμυρισμού (retention basins) όπου με σύγχρονες τεχνολογικές μεθόδους (remote control) θα αποθηκεύονται ασφαλώς οι πλεονάζοντες πλημμυρικοί όγκοι κατά τη διάρκεια καταστροφικών γεγονότων και θα εκτονώνονται οι πλημμυρικοί όγκοι των κυρίων ποταμών του υδροσυστήματος (Σχήμα 1).
Μία σύγχρονη επιστημονικά θεμελιωμένη ολιστική λύση διαχείριση των πλημμυρών της Δυτικής Θεσσαλίας (Makropoulos et al. 2023) διατυπώθηκε πρόσφατα και παρουσιάζεται στο Σχήμα 2 όπου συνοπτικά περιλαμβάνονται τα εξής έργα:
1. Για τη λεκάνη του Παμίσου ποταμού η κατασκευή των έργων φραγμάτων Πύλης-Μουζακίου η ανάπτυξη νέων αναχωμάτων επί του Πάμισου και μια περιοχές τεχνητού πλημμυρισμού.
2. Για τη λεκάνη του Καλέντζη ποταμού η κατασκευή δύο νέων φραγμάτων (Καράμπαλης, Δαφνοσπηλιάς) νέων αναχωμάτων και περιοχές τεχνητού πλημμυρισμού στην έξοδο του συστήματος προς τον Πηνείο ποταμό.
3. Για τη λεκάνη του Ενιππέα την κατασκευή του φράγματος Παλιοδερλίου και ανάπτυξη περιοχών τεχνητών πλημμυρισμού.
Στα πλαίσια της ίδιας μελέτης εξετάστηκαν ενδελεχώς με χρήση εξελιγμένων υδρολογικών και υδραυλικών αναλύσεων η επιρροή στη πλημμυρική δίαιτα της λειτουργίας των νέων φραγμάτων και καταρτίστηκαν δύο σενάρια (πλημμύρα με πλήρη πλήρωση ταμιευτήρων και πλημμύρα με ταμίευση κατά το ήμισυ σε όλους τους ταμιευτήρες.
Στον παρακάτω πίνακα 1 παρουσιάζονται τα αποτελέσματα ανασχέσεων των ταμιευτήρων Δυτικής Θεσσαλίας. Παρατηρούμε ότι για όλα τα σενάρια οι περιφερειακοί ταμιευτήρες παρουσιάζουν σημαντική αναρρύθμιση και αποθήκευση πλημμυρικών απορροών ενώ ακόμη και στην περίπτωση που δεν το πετυχαίνουν (Φράγμα Δαφνοσπηλιάς) λειτουργούν ευεργετικά με τη διόδευση κατάντη ρυθμισμένης μέγιστης παροχής που μπορεί να διαχειριστεί με το πλέγμα των νέων αναχωμάτων και των νέων περιοχών τεχνητού πλημμυρισμού.
Προκειμένου να ενισχυθούν οι παραπάνω θεωρητικές προσεγγίσεις επισημαίνεται ότι στις δύο πρόσφατες καταστροφικές πλημμύρες του Ιανού και του Ντάνιελ ο ταμιευτήρας του Σμοκόβου αποθήκευσε το σύνολο των πλημμυρικών απορροών των ανάντη υπολεκάνων (Ξυνιάδος, Ρεντινιώτικου) με αποτέλεσμα τη σημαντική μείωση της πλημμυρικής επικινδυνότητας στις κατάντη περιοχές του Σοφαδίτικου ποταμού. Η μη λειτουργία του ταμιευτήρα Σμοκόβου κατά την προηγούμενη καταστροφική πλημμύρα του 1994 και η απουσία αναρρύθμισης έπαιξε ουσιαστικό ρόλο στο μέγεθος των καταστροφών στις πεδινές εκτάσεις της Μεταμόρφωσης και άλλων χωριών του Νομού Καρδίτσας.
Προκειμένου να εμβαθύνουμε περαιτέρω στην αποδοτική προστασία νέων φραγμάτων παρουσιάζονται τα αποτελέσματα υποθετικής λειτουργίας του φράγματος Καράμπαλη στον ανάντη ρου του ποταμού Καλέντζη που παρουσιάστηκε στα πλαίσια μελέτης της Περιφέρειας Θεσσαλίας . Εξετάστηκε θέση στον ορεινό κλάδο του ποταμού Καράμπαλη, η οποία επιτρέπει την ταμίευση από 11 x10 6 έως 16x10 6 m 3 με την κατασκευή φράγματος στα ανάντη της θέσης Μνημείο Αντάρτη και επιφάνεια στάθμης από τις ισοϋψείς των 270 έως 275 μέτρων, αντίστοιχα, όπως παρουσιάζεται στο Σχήμα 4
Η επιρροή της λειτουργίας του φράγματος στην ανάσχεση της πλημμύρας με περίοδο επαναφοράς Τ=100 ετών δίνεται στο Σχήμα 5. Από τα αποτελέσματα προκύπτει ότι ο ταμιευτήρας θα μπορούσε να ανασχέσει και ενδεχόμενα να αποτρέψει την πλημμύρα στο νότιο τμήμα της πόλης, περιορίζοντας ελαφρώς και τις πλημμυρικές εκτάσεις στα βορειοανατολικά της πόλης. Σημαντική μείωση του βάθους ροής, που κυμαίνεται από 25% έως και >50% επιτυγχάνεται στα ανατολικά και βορειοανατολικά της πόλης, ενώ το μέγιστο βάθος ροής μειώνεται έως και 25% στο δυτικό τμήμα της Καρδίτσας.
Καθώς η χρησιμότητα των νέων φραγμάτων Καράμπαλη και Δαφνοσπηλιάς έχουν μπει στον δημόσιο διάλογο μετά τις καταστροφικές πλημμύρες του Ιανού και Ντάνιελ σε συνδυασμό με άλλα έργα αναχωμάτων και τεχνητών πλημμυρισμού κατάντη και καθώς δεν υπάρχουν
προκαταρκτικές μελέτες κόστους κατασκευής πραγματοποιήθηκε μια επισκόπηση της διεθνούς βιβλιογραφίας προκειμένου να προσδιοριστεί ένα εύρος κατασκευής των έργων των φραγμάτων. Με εφαρμογή των αποτελεσμάτων της βάσης κατασκευής φραγμάτων της Αυστραλίας δύο φράγματα ύψους περίπου 25 μέτρων εκτιμώνται σε εύρος κόστους κατασκευής από 100 έως 200 εκατομμύριών (2016 AUD- Σχήμα 6). .
Το κόστος κατασκευής νέων φραγμάτων έχει μεγάλο βαθμό αβεβαιότητας λόγω της έλλειψης προκαταρκτικών υδρολογικών, γεωλογικών και άλλων μελετών. Παρά όμως αυτή την αβεβαιότητα το προκαταρκτικό εκτιμώμενο μέγεθος κατασκευής επιτρέπει τη σύγκριση με κόστη αποζημιώσεων πολλών εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ που δοθήκαν ως αρωγή στη λεκάνη του Καλέντζη και αφορούν δικαιούχους κυρίως του δήμου Καρδίτσας.
Συμπερασματικά το επόμενο διάστημα πρέπει να ληφθούν δράσεις στις επόμενες κατευθύνσεις:
- Στην oλοκλήρωση του 2ου κύκλου των σχεδίων πλημμυρών με την εφαρμογή κοστολογημένων μέτρων που θα περιλαμβάνουν ολιστικές προσεγγίσεις νέων κατασκευαστικών και μη κατασκευαστικών μέτρων.
- Στην ανάπτυξη μέτρων ενοποιημένων στα πλαίσια της εφαρμογής των κοινοτικών οδηγιών νερού και πλημμυρών που θα διευκολύνουν τη μελλοντική χρηματοδότηση μεγάλων έργων από τα διαρθρωτικά ταμεία της Ε.Ε.
- Στην άμεση ενεργοποίηση του Οργανισμού Υδάτων Θεσσαλίας που θα επιβλέπει την υλοποίηση μέτρων και πολιτικών διαχείρισης υδάτων του Υδατικού Διαμερίσματος. Ο Οργανισμός πρέπει να στελεχωθεί με ενδεδειγμένου κύρους επιστήμονες και να συνδράμει άμεσα στην υλοποίηση μια μακροπρόθεσμης πολιτικής υδάτων για τη Θεσσαλία που θα διασφαλίζει την προστασία απέναντι σε φυσικού κινδύνους με την ανάπτυξη και εφαρμογή ενδεδειγμένων κατασκευαστικών και μη κατασκευαστικών μέτρων.
Το ευχάριστο είναι πως ο κ. Βαρελίδης βρήκε την πρόταση ιδιαίτερα αξιόλογη και ρεαλιστική και μάλιστα την κοινοποίησε ήδη στη μελετητική ομάδα από την Ολλανδία στην οποία έχει ανατεθεί η εκπόνηση ολοκληρωμένης πρότασης για την αντιπλημμυρική θωράκιση της Θεσσαλίας.
