Σε μια προσπάθεια να προσαρμοστούν στα νέα γεωπολιτικά δεδομένα, οι Ευρωπαίοι ηγέτες καλούνται να επανεξετάσουν την αμυντική στρατηγική τους, μετά το σαφές μήνυμα του προέδρου των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, ότι «είστε μόνοι σας». Η Ευρώπη βρίσκεται πλέον αντιμέτωπη με την ανάγκη να αναλάβει, σε μεγάλο βαθμό αυτόνομα, την υπεράσπιση της Γηραιάς Ηπείρου απέναντι σε κάθε ενδεχόμενη απειλή — ένα ενδεχόμενο που μέχρι πρόσφατα φάνταζε μακρινό.
Το κρίσιμο ερώτημα που αναδεικνύεται, όπως επισημαίνει το CNN, είναι κατά πόσο η Ευρώπη είναι πραγματικά έτοιμη να στηριχθεί στις δικές της δυνάμεις.
Η νέα τάξη πραγμάτων
Μέσα σε μόλις τρεις μήνες, ο Λευκός Οίκος έχει ανατρέψει δεκαετίες αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, υποσχόμενος μείωση της στρατιωτικής παρουσίας στην Ευρώπη και πιέζοντας για τον τερματισμό του πολέμου στην Ουκρανία — ακόμη και αν αυτό συνεπάγεται παραχωρήσεις εδαφών προς τη Μόσχα.
Ο «παλιός κόσμος» αναγκάζεται τώρα να προσαρμοστεί στη νέα τάξη πραγμάτων. Οκτώ δεκαετίες μετά τη νίκη των Συμμάχων επί της ναζιστικής Γερμανίας, το σενάριο μιας Ευρώπης που θα πρέπει να υπερασπιστεί μόνη της την ασφάλειά της από τη ρωσική απειλή δεν ανήκει πια στη σφαίρα της θεωρίας.
«Η Ευρώπη ζούσε για 80 χρόνια σε μια κατάσταση όπου η ειρήνη θεωρούνταν δεδομένη — ένα αγαθό που της προσφέρθηκε δωρεάν», ανέφερε στο CNN ο Ρομπέρτο Τσινγκολάνι, πρώην υπουργός της Ιταλίας και νυν διευθύνων σύμβουλος του αμυντικού κολοσσού Leonardo, κατά τη διάρκεια πρόσφατης επίσκεψής του στην έδρα της εταιρείας στη βόρεια Ιταλία. «Σήμερα, μετά την εισβολή στην Ουκρανία, συνειδητοποιούμε ότι η ειρήνη χρειάζεται προστασία», τόνισε.
Τα κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ εντείνουν τις προετοιμασίες τους για το ενδεχόμενο ανοιχτής αντιπαράθεσης με τη Ρωσία. Παρότι η Ευρώπη διαθέτει σημαντικές στρατιωτικές δυνατότητες που μπορούν να καλύψουν μέρος του κενού που ενδέχεται να αφήσει η αμερικανική απουσία, το εγχείρημα μόνο εύκολο δεν είναι.
Η Δυτική Ευρώπη θα χρειαστεί μια τεράστια εισροή επενδύσεων σε στρατιωτικό εξοπλισμό, υποδομές και τεχνογνωσία για να καταστεί ικανή να αντεπεξέλθει στο χειρότερο δυνατό σενάριο. Το μέλλον δείχνει ότι η ασφάλεια της Ευρώπης θα κριθεί, περισσότερο από ποτέ, από την ίδια τη βούληση και τις δυνατότητές της.
Πόσο έχουν αυξηθεί οι στρατιωτικές δαπάνες στην Ευρώπη
Από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022, οι στρατιωτικές δαπάνες σε όλη την Ευρώπη αυξήθηκαν κατά 54,3%. Οι πολεμικές δαπάνες της Ουκρανίας έχουν εκτοξευθεί, φθάνοντας τα 41 δισ. δολάρια μόνο το 2022, δηλαδή σχεδόν όσα και τα προηγούμενα οκτώ χρόνια μαζί, αναφέρει το CNNi.
Τα τελευταία χρόνια, η Βρετανία, η Γαλλία και η Γερμανία επένδυσαν στους στρατούς τους -έπειτα από μια στασιμότητα στις δαπάνες, στα μέσα της δεκαετίας του 2010.
Ωστόσο, μπορεί να περάσουν αρκετά χρόνια μέχρι ο αντίκτυπος των κεφαλαίων αυτών να γίνει αισθητός στην πρώτη γραμμή. Ο αριθμός των στρατευμάτων, ο οπλισμός και η στρατιωτική ετοιμότητα έχουν μειωθεί στη Δυτική Ευρώπη μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου.
«Το υψηλό επίπεδο φθοράς στον πόλεμο της Ουκρανίας ανέδειξε με οδυνηρό τρόπο τις σημερινές ελλείψεις των ευρωπαϊκών χωρών», ανέφερε το Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών, ένα think tank έδρα το Λονδίνο, σε μια ανασκόπηση των ευρωπαϊκών δυνάμεων πέρυσι.
Οι χώρες που βρίσκονται πιο κοντά στα ρωσικά σύνορα κινούνται ταχύτερα. Η κυβέρνηση Τραμπ έχει χαιρετίσει την Πολωνία ως πρότυπο αυτάρκειας. «Βλέπουμε την Πολωνία ως το πρότυπο συμμάχου στην ήπειρο: πρόθυμη να επενδύσει όχι μόνο στην άμυνά της, αλλά στην κοινή μας άμυνα και στην άμυνα της ηπείρου», δήλωσε ο Αμερικανός υπουργός Άμυνας Πιτ Χέγκσεθ στη Βαρσοβία κατά τη διάρκεια της πρώτης ευρωπαϊκής διμερούς συνάντησης της δεύτερης θητείας του Τραμπ.
Όμως, η ραγδαία κλιμάκωση των αμυντικών δαπανών της Πολωνίας έχει να κάνει περισσότερο με τις δικές της, εδώ και πολλές γενιές, εντάσεις με τη Ρωσία παρά με την επιθυμία της να κερδίσει την εύνοια του Τραμπ. Εξάλλου, η Βαρσοβία και η Ουάσινγκτον διαφωνούν για τη σύγκρουση στην Ουκρανία. Η Πολωνία προειδοποιεί εδώ και χρόνια την Ευρώπη για την απειλή που αποτελεί η Ρωσία και υποστηρίζει σταθερά την Ουκρανία καθώς υπερασπίζεται το έδαφός της από τις προελάσεις του Πούτιν.
Η στρατιωτική παρουσία των ΗΠΑ στην Ευρώπη
Οι ΗΠΑ εκτιμάται ότι είχαν 80.000 στρατιώτες στην Ευρώπη το 2024, δηλαδή μεγαλύτερη στρατιωτική δύναμη από όλα τα ευρωπαϊκά έθνη εκτός από οκτώ. Ο αριθμός αυτός εξακολουθεί να είναι μόνο ένα κλάσμα του συνολικού αριθμού των 1,3 εκατ. στρατιωτών των ΗΠΑ.
Mάλιστα, σύμφωνα με το CNN, ακολουθούν χαρακτηριστικά παραδείγματα από στρατιωτικό δυναμικό ανά χώρα:
- Τουρκία: 481.000
- Πολωνία: 216.000
- Γαλλία: 205.000
- Γερμανία: 186.000
- Ιταλία: 171.000
- Βρετανία: 138.000
- Ισπανία:117.000
- Ελλάδα: 111.000
Σύμφωνα με έκθεση του Κογκρέσου, οι ΗΠΑ έχουν στρατιωτική παρουσία στην Ευρώπη από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και ο αριθμός τους έχει αυξηθεί μετά την πλήρους κλίμακας εισβολή της Ρωσίας, με περίπου 80.000 στην ήπειρο πέρυσι. Αλλά ο αριθμός εξακολουθεί να είναι πολύ μικρότερος από ότι στο αποκορύφωμα του Ψυχρού Πολέμου, όταν σχεδόν μισό εκατομμύριο αμερικανικά στρατεύματα βρίσκονταν στην Ευρώπη.
Το μέλλον της αμερικανικής στρατιωτικής παρουσίας στην Ευρώπη δεν είναι σαφές
Επί δεκαετίες, η αμερικανική εξωτερική πολιτική τόνιζε τη σημασία αυτής της στρατιωτικής παρουσίας στην Ευρώπη όχι μόνο για την ευρωπαϊκή ασφάλεια, αλλά και για τη δική της. Τα στρατεύματα στην ήπειρο παρέχουν άμυνα, βοηθούν στην εκπαίδευση των συμμαχικών δυνάμεων και διαχειρίζονται πυρηνικές κεφαλές.
Τώρα, το μέλλον αυτής της στρατιωτικής παρουσίας δεν είναι σαφές. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες έχουν καλέσει δημοσίως την Ουάσινγκτον να μην μειώσει τον αριθμό τους, αλλά ο Τραμπ, ο Χέγκσεθ και ο αντιπρόεδρος Τζέι Ντι Βανς έχουν καταστήσει σαφή την πρόθεσή τους να ενισχύσουν τη στρατιωτική στάση των ΗΠΑ στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας.
Οι στρατιωτικές δυνάμεις των ΗΠΑ είναι διασκορπισμένες σε όλη την Ευρώπη
Υπάρχουν τουλάχιστον 48 στρατιωτικές βάσεις με αμερικανική στρατιωτική παρουσία σε όλη την Ευρώπη - 29 από αυτές ελέγχονται από τις ΗΠΑ. Η πλειονότητα των αμερικανικών στρατευμάτων βρίσκεται στη Γερμανία, την Πολωνία και την Ιταλία και εκτιμάται ότι το 2024 το συνολικό προσωπικό στην Ευρώπη ήταν περίπου 80.000 άτομα.
Σήμερα, οι περισσότερες χερσαίες και αεροπορικές βάσεις των ΗΠΑ βρίσκονται στη Γερμανία, την Ιταλία και την Πολωνία. Οι αμερικανικές βάσεις στην κεντρική Ευρώπη αποτελούν αντίβαρο στη ρωσική απειλή, ενώ οι ναυτικές και αεροπορικές θέσεις στην Τουρκία, την Ελλάδα και την Ιταλία υποστηρίζουν επίσης τις αποστολές στη Μέση Ανατολή.
Οι τοποθεσίες αυτές χρησιμεύουν ως «κρίσιμο θεμέλιο για τις επιχειρήσεις του ΝΑΤΟ, την περιφερειακή αποτροπή και την παγκόσμια προβολή ισχύος», σύμφωνα με το think tank Center for European Policy Analysis που εδρεύει στην Ουάσιγκτον.
Τα πυρηνικά όπλα των ΗΠΑ στην Ευρώπη
Τα πυρηνικά όπλα των ΗΠΑ στην Ευρώπη αποτέλεσαν τη «ραχοκοκαλιά» της αποτρεπτικής στρατηγικής του ΝΑΤΟ. Χωρίς αυτά, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γαλλία θα ήταν οι μόνες πυρηνικές δυνάμεις της Ευρώπης. Οι συνολικές πυρηνικές κεφαλές τους μαζί υστερούν σε αριθμό τουλάχιστον ένα προς 10 απέναντι στη Ρωσία.
Ειδικότερα, χώρες με πυρηνικά όπλα: Ρωσία: 5.889, ΗΠΑ: 5.224, Γαλλία: 290, Βρετανία: 225.
Ευρωπαϊκές χώρες που φιλοξενούν πυρηνικά όπλα των ΗΠΑ: Ιταλία: 35, Τουρκία: 20
Βέλγιο: 15, Γερμανία: 15, Ολλανδία: 15.
Σε κάθε περίπτωση, είναι κοινώς αποδεκτό από αναλυτές ότι το σημαντικότερο αποτρεπτικό μέσο που διαθέτει η Ευρώπη απέναντι σε εξωτερικές στρατιωτικές απειλές είναι οι πυρηνικές κεφαλές της.
Όμως η πυρηνική αποτροπή είναι ένας τομέας στον οποίο η Ευρώπη εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις ΗΠΑ. Η Βρετανία και η Γαλλία - οι δύο ευρωπαϊκές χώρες που διαθέτουν πυρηνικά όπλα - διαθέτουν μόνο το ένα δέκατο περίπου του ρωσικού οπλοστασίου. Αλλά το αμερικανικό πυρηνικό πολεμικό απόθεμα είναι περίπου το ίδιο με αυτό της Ρωσίας, και δεκάδες από αυτές τις αμερικανικές κεφαλές βρίσκονται στην Ευρώπη.
