Τα χαμόγελα από την υπογραφή της συμφωνίας ειρήνης για τη Γάζα δεν κράτησαν για πολύ, καθώς ήδη ο Ντόναλντ Τραμπ απείλησε τη Χαμάς πως θα σκοτώσει μέλη της, εάν οι μαχητές του ισλαμιστικού κινήματος συνεχίσουν τις εν ψυχρώ εκτελέσεις.
Η Χαμάς, για πολλούς αναλυτές αποτελεί το μεγάλο εμπόδιο, τη μεγάλη απειλή, για το ειρηνευτικό σχέδιο του Αμερικανού Προέδρου αλλά και για τους Παλαιστίνιους - και μια ευρύτερη ειρήνη.
Την τελευταία εβδομάδα, έχουν προκύψει αναφορές από περιοχές της Γάζας όπου η Χαμάς παραμένει στο σημείο, συλλαμβάνει Παλαιστίνιους που μπορεί να αντιτίθενται στην κυριαρχία της και πραγματοποιεί εκτελέσεις στους δρόμους.
Αυτό, όπως αναφέρει η ανάλυση του CNN, δείχνει για άλλη μια φορά ότι οι στόχοι της Χαμάς δεν έχουν καμία σχέση με την αξιοπρέπεια και τη δικαιοσύνη για τους Παλαιστίνιους, αλλά μόνο με τη συνεχιζόμενη σιδερένια λαβή της στη Γάζα.
Ωστόσο, το ερώτημα που προκύπτει είναι το εξής: Όσο η Χαμάς παραμένει ο μόνος πάροχος ασφάλειας για τον πληθυσμό της Γάζας, πώς θα υπάρξει ελπίδα για την ανοικοδόμηση της και για μια μακροπρόθεσμη ειρήνη;
Ο νέος χάρτης της Γάζας και η Χαμάς που θέλει «να πάει πάνω από την κίτρινη γραμμή»
Η πρώτη φάση της συμφωνίας του Ντόναλντ Τραμπ για τη Γάζα ουσιαστικά διχάζει τον θύλακα, με τις ισραηλινές δυνάμεις να ελέγχουν περισσότερο από το ήμισυ της επικράτειας και τη Χαμάς το υπόλοιπο.
Αυτή η οριοθέτηση περιγράφεται από μια κίτρινη γραμμή και, σύμφωνα με το σχέδιο, παραμένει το status quo μέχρι μια προσωρινή διεθνής δύναμη ασφαλείας να μπορέσει να αντικαταστήσει τις ισραηλινές μονάδες.
Αυτός ο νέος χάρτης αποτελεί μια μαζική υποχώρηση της Χαμάς — κάτι που η τρομοκρατική ομάδα δεν είχε σκεφτεί ποτέ κατά τη διάρκεια ενός έτους δύσκολων συνομιλιών για εκεχειρίες και απελευθέρωση ομήρων.
Το αποτέλεσμα ανταποκρίνεται επίσης σε ένα από τα βασικά αιτήματα του Ισραήλ από την αρχή: να διασφαλιστεί ότι η Χαμάς δεν θα μπορέσει ποτέ ξανά να ανασυσταθεί δίπλα ή οπουδήποτε κοντά στα σύνορα του Ισραήλ.
Τι γίνεται όμως με τη Χαμάς στις περιοχές πάνω από την κίτρινη γραμμή; Η συμφωνία του Τραμπ ορίζει ότι ακόμη και εκεί η ομάδα πρέπει να αφοπλιστεί και δεν μπορεί να παραμείνει στην εξουσία με οποιονδήποτε τρόπο. Αυτή την εβδομάδα, ο Τραμπ ξεκαθάρισε ότι σκοπεύει να το τηρήσει αυτό, προειδοποιώντας την Πέμπτη ότι εάν η Χαμάς συνεχίσει να σκοτώνει ανθρώπους στη Γάζα, «δεν θα έχουμε άλλη επιλογή από το να πάμε και να τους σκοτώσουμε».
Εδώ είναι που η πορεία προς τα εμπρός γίνεται εξαιρετικά δύσκολη. Επειδή η Χαμάς δεν είναι απλώς μια τρομοκρατική ομάδα που κρύβεται για να σχεδιάσει επιθέσεις στο Ισραήλ. Είναι ο εδραιωμένος πολιτικός και ασφαλιστικός μηχανισμός για όλη τη Γάζα και έχει περάσει τις τελευταίες δύο δεκαετίες διασφαλίζοντας ότι δεν μπορεί να υπάρξει Παλαιστίνιος αντίπαλος στην κυριαρχία της.
Χαμάς: Η ιστορία των διαπραγματεύσεων
Κατά τους πρώτους 16 μήνες της κρίσης ομηρίας στη Γάζα, προέκυψαν δύο συμφωνίες κατάπαυσης του πυρός. Η πρώτη ήταν τον Νοέμβριο του 2023 — μια συμφωνία για την απελευθέρωση όλων των γυναικών και των παιδιών, συμπεριλαμβανομένων των γιαγιάδων και των νηπίων.
Αυτή η συμφωνία οδήγησε στην απελευθέρωση περισσότερων από 100 ομήρων πριν η Χαμάς, την όγδοη ημέρα, ενημερώσει τους διαμεσολαβητές ότι δεν θα απελευθέρωνε νεότερες γυναίκες ομήρους. Αυτή ήταν παραβίαση ολόκληρης της συμφωνίας.
Οι Ισραηλινοί απέρριψαν γρήγορα το αίτημα της Χαμάς να παρακάμψουν τις γυναίκες, πιστεύοντας ότι κάτι τέτοιο θα είχε σφραγίσει τα εντάλματα θανάτου τους.
Στις συνομιλίες που ακολούθησαν, η Χαμάς διατήρησε τρία σταθερά αιτήματα που, όπως είπε, έπρεπε να ικανοποιηθούν πριν απελευθερωθούν όλοι οι όμηροι:
- Οι ισραηλινές δυνάμεις έπρεπε να αποσυρθούν πλήρως από τη Γάζα
- Η Χαμάς θα παρέμενε η μόνη δύναμη ασφαλείας εντός της Γάζας
- Το Ισραήλ θα κήρυζε μόνιμη εκεχειρία που θα εγγυούνταν οι ΗΠΑ
Αυτό σήμαινε ότι το Ισραήλ έπρεπε να αποδεχτεί την ανασύσταση και την επανατοποθέτηση της Χαμάς απευθείας στα σύνορά του, κάτι που οι Ισραηλινοί δεν έχουν αποδεχτεί ποτέ.
Η Χαμάς δεν υποχώρησε ποτέ σε αυτά τα αιτήματα, χρησιμοποιώντας τους ομήρους ως μοχλό για να διασφαλίσει ότι θα παρέμενε στην εξουσία και θα της επιτρεπόταν να ανασυσταθεί για να απειλήσει τελικά για άλλη μια φορά το Ισραήλ και τους πολίτες του - όπως οι ηγέτες της επανειλημμένα και σταθερά δεσμεύτηκαν να κάνουν ακόμη και μετά τις 7 Οκτωβρίου 2023.
Η Χαμάς απέρριψε οποιαδήποτε πρόταση για μια στενή ισραηλινή περίμετρο στη Γάζα ή για προσωρινές δυνάμεις ασφαλείας, είτε από την Παλαιστινιακή Αρχή είτε από διεθνείς συνεισφέροντες.
Δεδομένου αυτού του αδιεξόδου, οι ΗΠΑ, μαζί με την Αίγυπτο και το Κατάρ, ανέπτυξαν μια σταδιακή συμφωνία που στόχευε στον τερματισμό του πολέμου και την επιστροφή όσο το δυνατόν περισσότερων ομήρων στην πατρίδα, ακόμη και όταν οι συνομιλίες θα συνεχίζονταν σχετικά με τις μακροπρόθεσμες ρυθμίσεις για μια μόνιμη εκεχειρία.
Οι τρεις φάσεις της συμφωνίας
Οι τρεις φάσεις της συμφωνίας ήταν οι εξής:
Φάση 1: Περιορισμένη ισραηλινή αποχώρηση και 42ήμερη κατάπαυση του πυρός σε αντάλλαγμα για την απελευθέρωση όλων των εναπομεινάντων γυναικών, ηλικιωμένων ανδρών και τραυματιών ομήρων.
Φάση 2: Επακόλουθη διαπραγμάτευση κατά τη διάρκεια αυτών των 42 ημερών για τον καθορισμό των «όρων» για την πλήρη ισραηλινή αποχώρηση και την απελευθέρωση όλων των εναπομεινάντων ομήρων.
Φάση 3: Ανταλλαγή λειψάνων και έναρξη ενός πολυετούς προγράμματος ανοικοδόμησης για τη Γάζα, με την υποστήριξη των παγκόσμιων δυνάμεων.
Η συμφωνία αυτή συμφωνήθηκε στις 15 Ιανουαρίου 2025 και οι όμηροι άρχισαν να απελευθερώνονται τρεις ημέρες αργότερα, κάτι που ο τότε πρόεδρος Τζο Μπάιντεν τίμησε στην τελευταία ομιλία της προεδρίας του. Ο Τραμπ και η ομάδα του, που ένωσαν τις δυνάμεις τους μαζί μας στις τελευταίες εβδομάδες των συνομιλιών, προώθησαν τη συμφωνία.
Η πρώτη φάση ολοκληρώθηκε τον Μάρτιο, με την απελευθέρωση 33 ομήρων, αλλά οι διαπραγματεύσεις για τον καθορισμό των όρων για τη Φάση 2 και την απελευθέρωση των υπολοίπων ομήρων δεν ξεκίνησαν ποτέ.
Η συμφωνία κατέρρευσε στη συνέχεια, εν μέρει επειδή η Χαμάς χρησιμοποίησε την κατάπαυση του πυρός για να ανακτήσει ορατά την εξουσία, βγαίνοντας από τις σήραγγές της με στρατιωτικές στολές και παρελαύνοντας γκροτέσκα τους ομήρους, ακόμη και το φέρετρο ενός Ισραηλινού παιδιού, μπροστά σε συγκεντρωμένα πλήθη.
Για μια αρχική κατάπαυση του πυρός που είχε ως στόχο να θέσει όρους για μια μακροπρόθεσμη εκεχειρία, τέτοιες επιδείξεις έχασαν κάθε τέτοια ελπίδα.
Το Ισραήλ, με τη σειρά του, ανανέωσε τις επιθετικές στρατιωτικές του επιχειρήσεις στη Γάζα, πιστεύοντας ότι η Χαμάς δεν ήταν διατεθειμένη να δεχτεί όρους που θα μπορούσαν να δικαιολογήσουν μια πλήρη ισραηλινή αποχώρηση από τη Γάζα, όπως ζητήθηκε στη Φάση 2 αυτής της τριφασικής συμφωνίας.
Τους επόμενους έξι μήνες έγιναν μερικές από τις μεγαλύτερες ισραηλινές στρατιωτικές επιχειρήσεις ολόκληρου του πολέμου, μαζί με μια άνευ προηγουμένου ανθρωπιστική κρίση κατά τη διάρκεια της θερινής περιόδου.
Το ειρηνευτικό σχέδιο Τραμπ και οι υποχωρήσεις της Χαμάς
Αυτό που είναι αξιοσημείωτο με την τρέχουσα συμφωνία (του Ντόναλντ Τραμπ) είναι η εκτεταμένη περίμετρος που επιτρέπει στον Ισραηλινό Στρατό να ασφαλίσει τη μισή Γάζα — συμπεριλαμβανομένων όλων των συνοριακών περιοχών επ' αόριστον — ακόμη και με όλους τους ζωντανούς ομήρους να έχουν πλέον φύγει από τη Γάζα και να έχουν επιστρέψει με ασφάλεια στο Ισραήλ.
Μια τέτοια συμφωνία ήταν αδύνατη πριν από ένα χρόνο ή ακόμα και 10 μήνες. Η Χαμάς υπέκυψε σε σχεδόν όλα τα κεντρικά της αιτήματα. Αυτό οφείλεται στην αυξανόμενη πίεση και στην αλλαγή της ισορροπίας δυνάμεων στην περιοχή, συμπεριλαμβανομένων των θανάτων των πιο μαχητικών ηγετών της Χαμάς στη Γάζα, της ήττας της Χεζμπολάχ στον Λίβανο, του παραγκωνισμού του Ιράν μετά τον 12ήμερο πόλεμο αυτό το καλοκαίρι, και της νέας και πολλά υποσχόμενης συναίνεσης που προέκυψε στην περιοχή, καλώντας τη Χαμάς να παραδώσει την εξουσία.
Η Χαμάς έχει πλέον απελευθερώσει όλους τους ζωντανούς ομήρους και έχει παραδεχτεί τον έλεγχο του Ισραήλ σε μεγάλο μέρος της Γάζας, μαζί με την κατανόηση ότι μια διεθνής δύναμη ασφαλείας θα εισέλθει τελικά σε αυτές τις περιοχές και θα αντικαταστήσει τους Ισραηλινούς.
Αυτή είναι η πρώτη φορά σε δύο δεκαετίες που η Χαμάς έχει αναγνωρίσει ακόμη και την αρχή μιας εναλλακτικής δύναμης εντός της Γάζας, εκτός από την ίδια.
Αυτό ανοίγει την ευκαιρία για μια μελλοντική Γάζα χωρίς τη Χαμάς, αλλά μόνο εάν αυτή η εναλλακτική δύναμη δημιουργηθεί και αρχίσει να αναπτύσσεται τις επόμενες εβδομάδες και μήνες.
Μέχρι τότε, η Γάζα πιθανότατα θα παραμείνει διχασμένη, με τη Χαμάς να ανακτά την εξουσία πάνω από την κίτρινη γραμμή και τις περιοχές από κάτω σε μεγάλο βαθμό ακατοίκητες μέχρι να είναι έτοιμη να δεχτεί πολίτες που είναι πρόθυμοι και ικανοί να αποσχιστούν από τη Χαμάς. Θα μπορούσαμε να αναμένουμε ότι αυτή η ασταθής κατάσταση θα παραμείνει για μήνες, δεδομένου του χρόνου που χρειάζεται για να ιδρυθεί μια διεθνής δύναμη ασφαλείας.
