Σαν σήμερα, στις 14 Νοεμβρίου 1841, πέθανε στο Παρίσι ο Τόμας Μπρους, 7ος Κόμης του Έλγιν, ο άνθρωπος που η ελληνική μνήμη έχει καταχωρήσει όχι ως διπλωμάτη, ούτε ως προστάτη των τεχνών, αλλά ως εκείνον που αφαίρεσε βίαια τμήματα της ψυχής του Παρθενώνα.
Ο Έλγιν υπήρξε ένας άνθρωπος που έφυγε φτωχός, κυνηγημένος από δανειστές, και ιστορικά στιγματισμένος. Αλλά η Ελλάδα, δύο αιώνες μετά, συνεχίζει ακόμη να πληρώνει τις συνέπειες των πράξεών του.
Ο άνθρωπος που «νομιμοποίησε» μια αρπαγή
Ο Έλγιν έφτασε στην Οθωμανική Κωνσταντινούπολη ως πρεσβευτής της Μεγάλης Βρετανίας. Κι εκεί, με ένα «φιρμάνι» αμφιβόλου γνησιότητας, μετέτρεψε την αποστολή του σε επιχείρηση αποδόμησης και χωρίς δεύτερη σκέψη αφαίρεσε τα γλυπτά από τον Παρθενώνα, τα κομμάτια από τη ζωφόρο, τις μετόπες, τις Καρυάτιδες καιτμήματα του Ερεχθείου.
Εκεί όπου ο Φειδίας άφησε την τελειότητα, ο Έλγιν άφησε… κενά. Κενά που 200 χρόνια μετά ακόμη στοιχειώνουν το μνημείο. Για τους Βρετανούς τότε ήταν ακόμα μία συλλογή. Για την Ελλάδα, όμως, ήταν και παραμένει να είναι αρπαγή πολιτισμού.
Πέθανε φτωχός, αλλά η ζημιά έμεινε πλούσια
Οι Βρετανοί ιστορικοί ψιθυρίζουν τη λεπτομέρεια και κάποιοι θα έλεγαν το κάρμα του, ο Έλγιν πέθανε «ταπεινωμένος», καταχρεωμένος και παραγκωνισμένος. Αλλά σε μια τραγική ειρωνεία της Ιστορίας, η μοίρα του ίσως να ήταν η ηπιότερη τιμωρία για κάποιον που τράβηξε από τον Παρθενώνα ολόκληρα κομμάτια ελληνικής ταυτότητας.
Η Ελλάδα δεν ξεχνά - ούτε συγχωρεί
Για τους Έλληνες, ο Έλγιν δεν είναι ιστορική φιγούρα ουδέτερη. Είναι το όνομα που συμβολίζει την εθνική απώλεια, ακριβώς την εποχή που η χώρα δεν είχε ακόμα δύναμη να προστατεύσει τα μνημεία της. Το όνομά του έχει γίνει σχεδόν συνώνυμο της λέξης αρχαιοκαπηλία, και όχι άδικα.
Η Μενδώνη, η κυβέρνηση και η μεγάλη διπλωματική μάχη
Σήμερα, 183 χρόνια μετά τον θάνατο του ανθρώπου που τα πήρε, η Ελλάδα συνεχίζει πιο αποφασιστικά από ποτέ την προσπάθεια να τα φέρει πίσω.
Η κυβέρνηση και το υπουργείο Πολιτισμού, με τη Λίνα Μενδώνη στην πρώτη γραμμή, έχουν ανοίξει τη πιο συστηματική και ενεργή εκστρατεία των τελευταίων δεκαετιών:
- Στην UNESCO, η Ελλάδα έχει πετύχει ιστορικές αποφάσεις που χαρακτηρίζουν την υπόθεση όχι διμερές θέμα, αλλά θέμα ηθικής, πολιτιστικής τάξης και διεθνούς δικαίου.
- Σε δηλώσεις στη Βρετανία και στην Ευρώπη, η Μενδώνη έχει ξεκαθαρίσει πως μιλάμε για επανένωση και όχι για «επιστροφή δανείου».
- Σε συζητήσεις με το British Museum, η ελληνική πλευρά έχει παρουσιάσει την περίφημη «υβριδική φόρμουλα», όπου η Ελλάδα δείχνει έμπρακτη διάθεση συνεργασίας, χωρίς όμως να υποχωρεί ούτε χιλιοστό στην αρχή: «τα Γλυπτά ανήκουν στην Ελλάδα».
- Το Μέγαρο Μαξίμου διατηρεί συνεχείς διαύλους επικοινωνίας με τους Βρετανούς θεσμούς, προωθώντας την πιο ώριμη, πιο οργανωμένη στρατηγική που έχει υπάρξει ποτέ.
Για πρώτη φορά, Βρετανοί αρθρογράφοι, πολιτικοί και διευθυντές μουσείων παραδέχονται ότι η επιστροφή «δεν είναι πια ταμπού».
Γιατί θυμόμαστε «σαν σήμερα» τον Έλγιν;
Γιατί η ημέρα του θανάτου του δεν είναι απλώς μια επέτειος. Είναι το γεγονός που μας θυμίζει ότι ένα κομμάτι της καρδιάς της Ελλάδας βρίσκεται ακόμη σε λάθος τόπο. Και πως η μάχη για τα Γλυπτά δεν είναι εμμονή, ούτε ρομαντική ιστορία, είναι ζήτημα ιστορικής δικαιοσύνης, εθνικής αξιοπρέπειας και πολιτιστικής ενότητας, και περιμένουν να επιστρέψουν εκεί από όπου ξεκίνησαν... στον ήλιο της Ακρόπολης.
