Η πανδημία του κορονοϊού όπως εξελίσσεται παίρνει τη μορφή μάστιγας της Παλαιάς Διαθήκης με βιβλικές προεκτάσεις. Πέρα από τις τεράστιες συνέπειές της στη δημόσια υγεία και την ανθρώπινη ζωή, προκαλεί μια σειρά αλυσιδωτών αντιδράσεων με πολλαπλές παράπλευρες αρνητικές συνέπειες, τόσο στην οικονομία, στην κοινωνική συνοχή, όσο και στο περιβάλλον από τα απόβλητα που παράγονται για την πρόληψη και την αντιμετώπιση της νόσου.

tomanifesto.gr tomanifesto manifesto.gr manifesto news newsroomΓράφει ο Γιώργος Κρεμλής

Από την κρίση αυτήν δοκιμάζεται η παγκόσμια οικονομία – και βέβαια η παγκοσμιοποίηση που σε κάποιο βαθμό τη δημιούργησε – η Ευρωπαϊκή Ένωση και κάθε κράτος χωριστά. Δοκιμάζεται και η οικονομική και κοινωνική συνοχή των Χωρών μας και βέβαια, αν η πανδημία δεν ελεγχθεί, το μέλλον μας απειλείται (όχι μόνο με μαζική μετανάστευση λόγω της κλιματικής αλλαγής) και με «κορονο-μετανάστευση» από την Αφρική προς την Ευρώπη, αν η μεγάλη αυτή ήπειρος υποστεί τις συνέπειες της πανδημίας.

Πέρα από τη δημόσια υγεία και τις ανθρώπινες ζωές που έχουν χαθεί, ένα μεγάλο θύμα της πανδημίας είναι ο τουρισμός. Ο τουρισμός που τα τελευταια χρόνια έχει εξελιχθεί σε ένα οικουμενικό αγαθό, σε sui generis δικαίωμα του ανθρώπου – αφού ακόμη και με χαμηλό βαλάντιο ο κάθε σχεδόν κάτοικος του πλανήτη έχει τη δυνατότητα να επισκεφθεί οποιαδήποτε χώρα του κόσμου και να ταξιδέψει ακόμη και δύο φορές το χρόνο. Ο μαζικός όμως τουρισμός έχει και αυτός τις αρνητικές πτυχές του που η πανδημία φέρνει ακόμη περισσότερο στην επιφάνεια. Ήδη, πέρυσι, ο τουριστικός κολοσσός Thomas Cook πτώχευσε δίνοντας τα πρώτα σημάδια ότι το παγκόσμιο τουριστικό μοντέλο, όπως έχει δομηθεί από τη συλλογική δεσπόζουσα θέση των ολίγων – πολυεθνικών – tour operators που ελέγχουν την παγκόσμια τουριστική αγορά, κάθε άλλο παρά βιώσιμο είναι. Και είναι πράγματι παράδοξο που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή – Γενική Διεύθυνση Ανταγωνισμού – δεν ερεύνησε ποτέ το καρτέλ των tour operators, τους άνισους όρους και τη διακριτική μεταχείριση που συχνά επιβάλλουν στους ξενοδόχους (τιμές κόστους, προκαταβολές, ακόμη και άρνηση πωλήσεως).

Ο μαζικός αυτός τουρισμός με τα εκατοντάδες εκατομμύρια τουρίστες που μετακινούνται και τις δεκάδες χιλιάδες πτήσεις που γίνονται κάθε μέρα, πολλές από τις οποίες είναι « low cost » ή και « last minute » και μάλιστα από εταιρίες charters αμφίβολης αξιοπιστίας, έχει ένα τεράστιο κλιματικό και περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Οι πτήσεις αυτές παράγουν τεράστιες ποσότητες αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου και την κλιματική αλλαγή και χρησιμοποιούν συμβατικά καύσιμα που ρυπαίνουν το περιβάλλον, ενώ παράλληλα διαταράσσουν την οικολογική ισορροπία του πλανήτη. Σε κάποιους μάλιστα προορισμούς παρατηρείται και το φαινόμενο του overtoutism με τεράστιες περιβαλλοντικές και κοινωνικές συνέπειες και μάλιστα, αν πρόκειται για πόλεις μνημεία του δικτύου των πόλεων UNESCO, ζημιές στην πολιτιστική τους κληρονομιά που έχει παγκόσμια αξία. Τα παραδείγματα της Βενετίας και του Dubrovnik είναι μεταξύ άλλων τα πιο ανάγλυφα.

Οι συνέπειες του Covid-19 για τον τουρισμό θα λειτουργήσουν ως χιονοστιβάδα. Με αβέβαιη τη λήξη της πανδημίας ο τουρισμός βρίσκεται σε κατάσταση ομηρίας. Αν δεν βρεθεί το φάρμακο και κυρίως το εμβόλιο, η τουριστική ροή – που θεωρείται πολυτέλεια – σε αντίθεση με τις ανελαστικές επαγγελματικές μετακινήσεις, δεν θα αποκατασταθεί. Κανένας δεν θα διακινδυνεύσει την υγεία του και την υγεία των οικείων του για ένα ταξιδι αναψυχής – κατά μείζονα λόγο για μια κρουαζιέρα – όσο δελεαστικές και να είναι οι προσφορές των τουριστικών πρακτορείων. Ακόμη και αν κάποιες ξενοδοχειακές μονάδες στη χώρα προορισμού θα μπορούσαν να έχουν – με κάποιο σύστημα πιστοποίησης – όλα τα εχέγγυα ότι είναι
« Covid-19 free», η μεταφορά με αεροπορικές εταιρίες ή πλοία ή πούλμαν που χρησιμοποιούν τα πρακτορεία θα λειτουργήσει ως αντικίνητρο, αφού ο τουρίστας θα πρέπει να υποστεί τη «δοκιμασία» όλων αυτών των μεταφορικών μέσων που εγκυμονούν κινδύνους μετάδοσης του ιού. Η αλυσίδα του μαζικού τουρισμού – που είναι καθετοποιημένος σε μεγάλο βαθμό – έχει διαρραγεί σε πολλούς κρίκους της. Ο κίνδυνος πτώχευσης των πολυεθνικών tour operators είναι μεγάλος, ακόμη και για την TUI που έχει υποστηριχθεί με δάνειο από τη γερμανική κυβέρνηση. Άραγε έχει εξετασθεί η συμβατότητά των όρων του με τους κανόνες κρατικών ενισχύσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Στη Γερμανία μάλιστα προωθείται μέτρο που αντιβαίνει στο δίκαιο της Ευρωπαϊκής ´Ενωσης για να μην επιστραφούν στους τουρίστες που δεν μπορούν να ταξιδέψουν λόγω Covid-19 τα ποσά που έχουν καταβάλει στους tour operators και να τους δοθεί voucher για να τα χρησιμοποιήσουν μέχρι 31.12.2021, με αποτέλεσμα αντί να προστατεύονται οι καταναλωτές να προστατεύεται το ολιγοπώλιο των tour operators, χρηματοδοτώντας έτσι τη βιωσιμότητά τους. Σε καμμία περίπτωση δεν πρέπει να δεχθεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρέκκλιση από την υποχρέωση επιστροφής των ποσών αυτά που όλα τα νοικοκυριά έχουν, κατά μείζονα λόγω, ανάγκη λόγω της πανδημίας. Μόνο σε προαιρετική βάση ένα τέτοιο μέτρο θα μπορούσε να γίνει δεκτό. Βέβαια το επιχείρημα της ανεργίας – με τα υψηλά ποσοστά που οι tour operators επικαλούνται, που είναι όμως κυρίως ποσοστά άλλων δορυφορικών κλάδων και όχι αμιγείς απώλειες όσων απασχολούνται από τους tour operators – θα χρησιμοποιηθεί κατά κόρον, όλα όμως σε τελευταία ανάλυση θα πρέπει να εξετασθούν υπό το πρίσμα της στάθμισης συμφερόντων και της ανάγκης δομικών αλλαγών που οι καιροί επιβάλλουν.

Η κατάσταση όμως θα γίνει ακόμη πιο σοβαρή, αν όπως είναι πιθανό, χώρες με αρνητικό τουριστικό ισοζύγιο χρησιμοποιήσουν την απειλή του κορονοϊού για να εκδώσουν ταξιδιωτικές οδηγίες απαγόρευσης στους υπηκόους τους να επισκέπτονται άλλα κράτη για λόγους αναψυχής. Οι μεγάλοι βέβαια tour operators για να μη χάσουν το μερίδιο της αγοράς που έχουν και για να διατηρηθούν «εν ζωή» άρχισαν ήδη να κάνουν δελεαστικές προσφορές σε εν δυνάμει τουρίστες για το 2021, που βέβαια συνοδεύονται από πολύ χαμηλές τιμές προς τους ξενοδόχους οι οποίοι για να επιβιώσουν χρειάζονται τις προκαταβολές που ως «πινάκιο φακής» τους καταβάλλονται.

Από την κρίση αυτήν θα δοκιμαστεί υπέρμετρα το «all inclusive» το οποίο μας δίνεται τώρα η ευκαιρία να επανεξετάσουμε εκ βάθρων. Ένα ξενοδοχείο all inclusive δεν μπορεί εξ ορισμού να είναι ”Covid-19 free” λόγω του συγχρωτισμού αλλά και της μαζικής εστίασης που προσφέρει σε εικοσιτετράωρη βάση. Τα all inclusive είναι σημαντικά στην αλυσίδα υπηρεσιών των πολυεθνικών tour operators. Τώρα που αυτά γίνονται ο αδύναμος κρίκος, ανατρέπεται σε μεγάλο βαθμό και ο καθετοποιημενος προγραμματισμός των tour operators και η μαζικότητα που προσφέρει το all inclusive με τις οικονομίες κλίμακας που εξασφαλίζει σε επίπεδο tour operator, όχι όμως και ξενοδόχου.

Σε ό,τι αφορά ειδικότερα στα ξενοδοχεία, είναι ηλίου φαεινότερο ότι τα απόνερα του κορονοϊού στη λειτουργία και επιβίωση των ξενοδοχειακών υπηρεσιών και μονάδων αλλά και των δορυφορικών τουριστικών δραστηριοτήτων θα είναι δυσβάστακτα. Οι δαπάνες των ξενοδοχείων τρέχουν, τα ταμεία τους υποφέρουν, δεν υπάρχει δυνατότητα διαμόρφωσης booking plan και η αβεβαιότητα είναι πλήρης. Εξάλλου οι δαπάνες για να ανοίξουν τα ξενοδοχεία που έκλεισαν θα είναι δυσανάλογες σε σχέση με το χρόνο που θα μπορέσουν να λειτουργήσουν φέτος – και να αποσβέσουν δαπάνες – ιδίως αν είναι εποχιακά. «Ενός κακού μύρια έπονται». Αυτό μπορεί κανείς να πει για τον κορονοϊό και την παράλυση που έχει επιφέρει καθώς και τις αλυσιδωτές αντιδράσεις που συνεπάγεται, αφού ο τουρισμός είναι αλληλένδετα συνδεδεμένος και με τους άλλους κλάδους της οικονομίας, οι οποίοι θα επηρεαστούν αλλά και θα επηρεάσουν τον τουρισμό.

Ο κορονοϊός είναι αναμφισβήτητο ότι – αν δεν αντιμετωπισθεί άμεσα – θα οδηγήσει σε επαναπροσεγγίσεις και ανακατατάξεις αλλά και σε αλλαγή στάσης ζωής – που είναι ευκταία – απέναντι στον πλανήτη για την προστασία του κλίματος και του περιβάλλοντος που είναι οικουμενικό αγαθό και για τη μείωση του περιβαλλοντικού μας αποτυπώματος ως
– συνειδητοποιημένων – κατοίκων του.
Η υγεία του πλανήτη είναι συνάρτηση της υγείας των κατοίκων του και της ποιότητας της ζωής μας και τανάπαλιν και προϋπόθεση ενός αειφόρου τουρισμού.

Στο πλαίσιο αυτό είναι ευκαιρία να αναδείξουμε τον αειφόρο τουρισμό, ειδικά στη Χώρα μας που έχει τις προϋποθέσεις να τον υποστηρίξει – λόγω του φυσικού και του πολιτιστικού της περιβάλλοντος αλλά και της «κουλτούρας φιλοξενίας» που έχουμε, « Ξένιος Ζεύς γαρ» – προωθώντας μορφές θεματικού τουρισμού – λχ. ιατρικό, συνεδριακό, φυσιολατρικό, σε όλο το εύρος τους, οι οποίες και τουρίστες υψηλότερης εισοδηματικής στάθμης θα προσελκύσουν αλλά και θα εξασφαλίσουν με λιγότερους συνολικά τουρίστες – και χαμηλότερο περιβαλλοντικό κόστος – περισσότερα έσοδα στα ξενοδοχεία και στη Χώρα μας, ενώ θα στηρίξουν και τους άλλους κλάδους παροχής υπηρεσιών, σε αντίθεση με το φαινόμενο μαζικού τουρισμού και το all inclusive του οποίου δεν έχει αξιολογηθεί πλήρως το κλιματικό και περιβαλλοντικό αποτύπωμα – και η συμβολή στο ΑΕΠ στο πλαίσιο μιας ανάλυσης κύκλου ζωής – και το οποίο είναι προφανές ότι έχει αρνητικό ισοζύγιο… Στο πλαίσιο αυτό είναι σημαντικό να επαναξιολογηθεί και να ρυθμιστεί πλήρως και το Airbnb, ώστε να υπάρξουν πλήρεις συνθήκες ασφάλειας και υγιεινής των καταλυμάτων καθώς και διαφάνειας λειτουργίας ώστε να αποφεύγεται η φοροδιαφυγή και ο αθέμιτος ανταγωνισμός. Και επειδή από όλα τα παραπάνω φαίνεται ότι ο ορίζοντας είναι γκρίζος, μια ακτίνα φωτός αλλά και νότα αισιοδοξίας για τη Χώρα μας είναι – χάρη στην επιτυχή μέχρι σήμερα αντιμετώπιση του κορονοϊού και τις κλιματικές μας συνθήκες – να αποδείξουμε ότι σύντομα η Χώρα μας μπορεί να γίνει «Covid-19 free» και να αναδείξει μορφές τουρισμού και ξενοδοχεία «Covid-19 free» και « Covid-19 resistant», που θα δημιουργήσουν για την περιορισμένη φετινή τουριστική περίοδο προϋποθέσεις ποιοτικού τουρισμού και θα θέσουν και τις βάσεις στο μέλλον για θεματικό – ποιοτικό – τουρισμό που μπορεί να υποστηριχθεί και από ειδικές πτήσεις της Aegean και άλλων ελληνικών αεροπορικών εταιριών. Αυτό βέβαια προϋποθέτει ότι και η εφοδιαστική/επισιτιστική αλυσίδα θα προσφέρει τα σχετικά εχέγγυα αντοχής στον ιό.

Τέλος, είναι σημαντικό να αναληφθεί πρωτοβουλία σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης η οποία μεταξύ των πολιτικών της έχει και «πολιτική τουρισμού» που είναι όμως εμβρυακού χαρακτήρα και πρέπει να ισχυροποιηθεί. Στόχος θα πρέπει να είναι να ζητηθεί απο την Ευρωπαϊκή Επιτροπή – στον απόηχο του κορονοϊού – να εκδώσει Ανακοίνωση – κατά το πρότυπο Λευκής Βίβλου – και σε δεύτερο χρόνο να εκπονήσει στρατηγική αειφόρου τουρισμού, που θα προτείνει και συγκεκριμένα μέτρα/νομοθετήματα, λχ. για το all inclusive, το Airbnb, τους tour operators κλπ. Αντίστοιχη πρωτοβουλία είχε ληφθεί στο παρελθόν για την προστασία από το time sharing των καταναλωτών. Ο τουρίστας είναι καταναλωτής/χρήστης υπηρεσιών αλλά και ρυπαίνων και στη λογική του polluter pays και του user pays θα πρέπει και αυτός να συμβάλλει για το κλιματικό και περιβαλλοντικό του αποτύπωμα, στο πλαίσιο μιας αγοράς τουρισμού που δεν θα καταδυναστεύεται από ολιγοπώλια και συλλογικές δεσπόζουσες θέσεις, θα σέβεται τον ξενοδόχο και γενικότερα όλους τους δορυφορικούς παρόχους τουριστικών υπηρεσιών που είναι απαραίτητοι για την προώθηση και διατήρηση ενός αειφόρου, πολυθεματικού και ποιοτικού τουρισμού. Ας γίνει ο κορονοϊός ευκαιρία για προβληματισμό, ανάταξη της τουριστικής βιομηχανίας και αναπροσαρμογή της στα νεα πρότυπα αειφόρου παραγωγής και κατανάλωσης στο πλαίσιο της κυκλικής οικονομίας που είναι υπαρξιακή για την επιβίωση του πλανήτη και το μέλλον των επόμενων γενεών. Περιβάλλον, υγεία, πολιτισμός και τουρισμός είναι αλληλένδετα. Ευκαιρία να αναλάβουμε πρωτοβουλίες, να προλάβουμε τις εξελίξεις και να συμβάλουμε στην αναμόρφωση του σκηνικού και του τουριστικού προϊόντος στο πλαίσιο και της Ευρωπαϊκής Ένωσης και βέβαια να αξιοποιήσουμε και την επέτειο του 2021, η οποία μπορεί να αποκτήσει στο πλαίσιο αυτό ένα έντονο συμβολισμό!

«Ουδέν κακόν αμιγές καλού».

Γιώργος Κρεμλής
Σύμβουλος του Πρωθυπουργού για θέματα ενέργειας, κλίματος, περιβάλλοντος και κυκλικής οικονομίας.
Διευθυντής ε.τ. της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

(Οι απόψεις που εκφράζει στο παρόν άρθρο είναι αυστηρά προσωπικές)