Αποκαλυπτικά ως προς τις διατροφικές συνήθειες των Ελλήνων ήταν τα συμπεράσματα που παρουσιάστηκαν στην διαδικτυακή εκδήλωση που διοργανώθηκε την Τετάρτη 16 Φεβρουαρίου 2022 από το Ινστιτούτο Δημόσιας Υγείας και το Center of Excellence in Food, Tourism & Leisure, του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος
Είναι ισορροπημένη η διατροφή των Ελλήνων; Ενδιαφέρονται για αυτό που αποκαλούμε «υγιεινή διατροφή» ή στέκονται με σκεπτικισμό και αδιαφορία απέναντί της; Τρώνε περισσότερο ή λιγότερο από όσο πρέπει; Λαμβάνουν υπόψη τους τις παγκόσμιες υποδείξεις;
Απαντώντας στα ερωτήματα αυτά, ο ο κ. Αθανάσιος Κρυστάλλης (PhD, Εκτελεστικός Διευθυντής, Κέντρο Αριστείας για τη Διατροφή τον Τουρισμό και την Αναψυχή Αν. Καθηγητής, Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος) παρουσίασε αναλυτικά στο κοινό τα ευρήματα της έρευνας καταναλωτή, που εκπονήθηκε στα τέλη Νοεμβρίου 2021 με κοινό 510 συμμετεχόντων (άνδρες και γυναίκες άνω των 18 ετών, πανελλαδικά). Η έρευνα είχε ως αντικείμενο τον τρόπο που οι Έλληνες αντιλαμβάνονται τη σημασία της υγιεινής διατροφής στη ζωή τους. Συμπερασματικά:
- Ένας στους δύο Έλληνες έχει μεγαλύτερο βάρος από το κανονικό
- Τρεις στους δέκα πάσχουν από μία χρόνια ασθένεια που σχετίζεται με τη διατροφή
- Ένας στους τέσσερις είναι καπνιστής
- Οκτώ στους δέκα καταναλώνουν κάθε τροφή χωρίς περιορισμό
- Ένας στους δέκα ακολουθεί τη Μεσογειακή διατροφή (αν και στην πράξη είναι περισσότεροι, απλώς δεν γνωρίζουν τον όρο)
- Δύο στους δέκα καταναλώνουν μία μερίδα αλκοόλ την ημέρα
Υψηλά σε ποσοστά κατανάλωσης ήταν α) το ελαιόλαδο, β) τα φρούτα, και γ) τα λαχανικά. Δυστυχώς όμως, παράλληλα με αυτές τις υγιεινές επιλογές, η έρευνα διαπίστωσε και υψηλή κατανάλωση κόκκινων κρεάτων, γλυκών, αναψυκτικών και έτοιμων snacks. « Συνεπώς η διατροφή των Ελλήνων είναι ένα μείγμα, ένα υβρίδιο που απαρτίζεται από τα κλασικά συστατικά της Μεσογειακής διατροφής και από τα έτοιμα φαγητά», παρατήρησε ο ομιλητής.
Οι Έλληνες δίνουν μέτρια σημασία στην υγιεινή διατροφή, εν ολίγοις. Αυτό αντικατοπτρίζει τη γενικότερη μέτρια σχέση που έχουν με την υγεία τους και τον βαθμό μέριμνας που επιδεικνύουν για αυτήν. Το 34% των συμμετεχόντων στην έρευνα δήλωσαν «τρώω ό,τι μου αρέσει και δεν ανησυχώ». Τρεις στους δέκα απάντησαν ότι η υγεία καθορίζεται από τη μοίρα (!), ενώ τέσσερις στους δέκα ότι έχουμε πολύ λίγη δύναμη να αποτρέψουμε μια αρρώστια. Φαίνεται, υποστήριξε ο κ. Κρυστάλλης, πως «σχεδόν τίποτα δεν είναι ικανό να μας πείσει να αλλάξουμε τις διατροφικές μας συνήθειες».
Οι τύποι των καταναλωτών
Έξι διαφορετικές τυπολογίες Ελλήνων καταναλωτών ως προς τη στάση τους απέναντι στην υγιεινή διατροφή προκύπτουν από τα ευρήματα της έρευνας:
- Οι υποστηρικτές έως φανατικοί, 38%
- Οι αδιάφοροι έως αρνητικοί, 43%
- Οι σκεπτικιστές έως αναποφάσιστοι, 19%
Αν οι φανατικοί πιστεύουν ότι η υγιεινή διατροφή είναι μονόδρομος, οι αδιάφοροι την θεωρούν «όχι απαραίτητη», ενώ οι σκεπτικιστές και οι αναποφάσιστοι προφασίζονται ότι δεν έχουν αρκετές επιλογές και ότι η υγιεινή διατροφή κοστίζει ακριβά. Ο βασικός λόγος για τον οποίο κάποιος υιοθετεί έναν υγιεινό τρόπο διατροφής είναι το υψηλό ενδιαφέρον για την υγεία του. Η πλειοψηφία, πάντως, παρόλο που δεν φαίνεται να υστερεί σε επίπεδο γνώσεων για την αξία των τροφών, επιδεικνύει μια στενοκεφαλιά, σύμφωνα με τον κ. Κρυστάλλη, την οποία ούτε καν σοβαροί ιατρικοί λόγοι δεν μπορούν να κλονίσουν.
Πολυπαραγοντικό το ζήτημα της διατροφής
Σύμφωνα με την κα Μελπομένη Πέππα (MD, PhD, Καθηγήτρια Ενδοκρινολογίας ΕΚΠΑ, Υπεύθυνη Μονάδος Ενδοκρινολογίας και Μεταβολικών Παθήσεων των Οστών, Β’ Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική & Μονάδα ‘Έρευνας Π.Γ.Ν. “ΑΤΤΙΚΟΝ”), έτερη ομιλήτρια της εκδήλωσης, αυτό που χρειάζεται να συνειδητοποιήσουμε είναι ότι μια ποιοτική διατροφή δε συνιστά απλώς ζήτημα lifestyle αλλά έναν ουσιαστικό και αποτελεσματικό τρόπο να φροντίσουμε την υγεία μας και να αποφύγουμε ή να θεραπεύσουμε νοσήματα, όπως ο σακχαρώδης διαβήτης, η παχυσαρκία, ο καρκίνος. Η κα Πέππα υποστήριξε ότι η αξία των τροφών που καταναλώνουμε καθορίζεται από πληθώρα παραγόντων, όπως η προέλευσή τους ή ο τρόπος μαγειρέματος (π.χ. το κόκκινο κρέας ενδείκνυται να καταναλώνεται βραστό ή στον ατμό, ενώ αν ψηθεί στο barbecue αυξάνονται οι τοξίνες του). Υπάρχει, τόνισε, ποικιλία παραγόντων που ορίζουν αν μία τροφή είναι υγιεινή ή όχι, π.χ. τα φυτοφάρμακα, η ατμοσφαιρική ρύπανση, η τροφή που καταναλώνουν τα ζωντανά, πώς συσκευάζονται τα τρόφιμα (π.χ. αν είναι μέσα σε πλαστικό) κ.ά. Παράγοντες όπως αυτοί μπορούν να μετατρέψουν ακόμη και το πιο υγιεινό προϊόν σε βλαπτικό.
Αν θέλουμε να φροντίζουμε το σώμα μας και την εύρυθμη λειτουργία του, η κα Πέππα συστήνει τη Μεσογειακή διατροφή, η οποία μειώνει την πιθανότητα κακοηθειών και έχει θετική επίδραση στη νοητική λειτουργία. Πολλά λαχανικά (4 μερίδες από ποικιλία λαχανικών ημερησίως), φρούτα (3 μερίδες ημερησίως), δημητριακά (5-8 μερίδες ημερησίως), όσπρια (3 μερίδες την εβδομάδα), ελάχιστο κόκκινο κρέας (1 μερίδα την εβδομάδα), λευκό (1-2 μερίδες την εβδομάδα), αυγά (4 την εβδομάδα), ψάρια και θαλασσινά (2-3 μερίδες την εβδομάδα), γαλακτοκομικά (2 μερίδες ημερησίως, κατά προτίμηση χαμηλών λιπαρών, όπως το κατίκι ή το ανθότυρο), ελαιόλαδο. Συνέστησε επίσης αποφυγή της ζάχαρης, των γλυκών, των αναψυκτικών, και τον περιορισμό του άλατος και του αλκοόλ (δύο ποτήρια την ημέρα για τους άνδρες, ένα για τις γυναίκες).
Όσο για την άσκηση συνέστησε τριάντα λεπτά ημερησίως, πέντε φορές την εβδομάδα.
Οι Έλληνες πρώτοι πανευρωπαϊκά στην παιδική παχυσαρκία
Αναλύοντας το ζήτημα της διατροφής και άσκησης στην παιδική ηλικία, ο κ. Γιάννης Β. Μανιός (M.Med.Sc., M.Phil, PhD Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Επιστήμης Διαιτολογίας-Διατροφής, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο) παρουσίασε στατιστικά στοιχεία, σύμφωνα με τα οποία είμαστε δυστυχώς πρώτοι στα ποσοστά παχυσαρκίας (20%) σε παιδιά προσχολικής ηλικίας στην Ευρώπη, ενώ στην ηλικιακή κατηγορία 10-12 ετών είμαστε πάλι πρώτοι με 40% (αξίζει να σημειωθεί ότι τελευταία στη λίστα είναι η Σουηδία με 11,5%).
Τα παιδιά μας τρώνε περισσότερο από όσο πρέπει, περνάνε πολύ χρόνο μπροστά σε μία οθόνη (το 12,8 % των παιδιών πάνω από 2 ώρες ημερησίως), και γυμνάζονται λιγότερο από όσο πρέπει (μόνο το 30% υιοθετεί τη σύσταση για τη σωματική άσκηση). Η παχυσαρκία θέλει μεγάλη προσοχή, εφόσον θέτει σοβαρά προβλήματα υγείας: τα παιδιά που πάσχουν από αυτήν έχουν αυξημένες πιθανότητες για μυοσκελετικές και ορθοπεδικές επιπλοκές, αναπνευστικά προβλήματα, λίθους στη χολή, προβλήματα κοινωνικοποίησης, διαταραχές στην έμμηνο ρύση, σιδηροπενία, υποβιταμίνωση D , σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, ινσουλινοαντίσταση κ.ά.
Ο κ. Μανιός τόνισε τον ρόλο των γονέων όσον αφορά την υγιή σωματική ανάπτυξη των παιδιών τους, εφόσον οι γονείς είναι όχι μόνον οι πάροχοι της τροφής αλλά και τα πρότυπα συμπεριφοράς, τις συνήθειες των οποίων μιμούνται τα παιδιά.
Οι πωλήσεις των υγιεινών ειδών διατροφής
Στην παρέμβασή του, στο τέλος της εκδήλωσης, ο κ. Δημήτρης Ασκιτής, Δ/ντής Πωλήσεων μίλησε εκ μέρους της αγοράς και είπε ότι τα τελευταία τέσσερα χρόνια έχει παρατηρηθεί αύξηση των πωλήσεων στις κατηγορίες τροφών ο καταναλωτής εκλαμβάνει ως υγιεινές (πήγαμε στο 30,4% από το 18,3% που ήταν το 2017).
Είναι πολλά αυτά που πρέπει να προσέχουμε και ο καταναλωτής, σύμφωνα με τον κ. Κρυστάλλη, έχει πολλές «σειρήνες» να αντιμετωπίσει. Ο βαθμός απόλαυσης και ευκολίας, όπως και ο οικονομικός παράγοντας παίζουν μεγάλο ρόλο στον αποπροσανατολισμό του καταναλωτή. «Επιδεικνύουμε αντιφατικές συμπεριφορές, επειδή έχουμε πολλά κριτήρια να εξετάσουμε και περιορισμένους πόρους». Τα μηνύματα, όμως είναι ενθαρρυντικά και καταγράφονται προσπάθειες εκ μέρους των εταιρειών, σύμφωνα με τον κ. Ασκιτή, να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των Ελλήνων για πιο υγιεινά διατροφικά μοντέλα.
Χρειάζεται σίγουρα περισσότερη ενημέρωση, πιο στοχευμένη, και, σε πολιτικό επίπεδο, πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στη διατροφή και στην άσκηση. Ως προς αυτόν τον σκοπό, το Υπουργείο Υγείας, χάρη στη χρηματοδότηση ενός προγράμματος ΕΣΠΑ, έφτιαξε τον Εθνικό Διατροφικό Οδηγό, ο οποίος καταγράφει όλες τις παγκόσμιες συστάσεις σχετικά με την ημερήσια δοσολογία και τον συνδυασμό των τροφών.
«Ο καθένας καλείται να αναλάβει τις ευθύνες και τον ρόλο του σ’ ένα πεδίο που είναι ανοιχτό και μας καλεί να ασχοληθούμε σοβαρά μαζί του», είπε συνοψίζοντας ο κ. Μπεχράκης, Διευθυντής του Ινστιτούτου Δημόσιας Υγείας του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος και συντονιστής της βραδιάς, δηλώνοντας ταυτόχρονα την πρόθεση του Ινστιτούτου να συνεχίσει να ενημερώνει το κοινό στα κρίσιμα αυτά θέματα δημόσιας υγείας.
