Οι επιστήμονες από το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών (ΕΑΑ) και τη Νέα Ζηλανδία ολοκλήρωσαν μια συστηματική χαρτογράφηση ολόκληρης της χερσαίας Ελλάδας, με στόχο την πλήρη καταγραφή των ενεργών σεισμικών ρηγμάτων. Η έρευνα αξιοποίησε υψηλής ακρίβειας Ψηφιακά Μοντέλα Εδάφους (DEMs) που προήλθαν από το Ελληνικό Κτηματολόγιο, επιτρέποντας την αποκάλυψη ακόμη και των πιο «καμουφλαρισμένων» γεωλογικών δομών.
Προϊόν αυτής της προσπάθειας είναι η AFG (Active Faults Greece), η πρώτη βάση δεδομένων ενεργών ρηγμάτων στην Ελλάδα που βασίζεται αποκλειστικά στο ίχνος τους πάνω στο ανάγλυφο. Η εργασία δημοσιεύτηκε στο διεθνές περιοδικό Scientific Data, αποτυπώνοντας με πληρότητα τον σεισμικό χαρακτήρα της χώρας.
Η διεπιστημονική ομάδα που αποτελείται από τους Dr John Begg, Δρ Βασιλική Μουσλοπούλου, Dr Dave Heron και Prof. Andy Nicol περιγράφει την Ελλάδα ως έναν τόπο όπου μια «ακούραστη γεωλογική μηχανή» διαμορφώνει διαρκώς το τοπίο. Η χώρα, πιεζόμενη ανάμεσα στις τεκτονικές κινήσεις της Αφρικανικής και της Ευρασιατικής πλάκας, συνεχίζει να παραμορφώνεται μέσω της δράσης των ενεργών ρηγμάτων, πολλά από τα οποία παραμένουν κρυμμένα κάτω από βλάστηση, αστικές επεκτάσεις και πολύπλοκο ανάγλυφο.
Με την οικονομία να στρέφεται όλο και περισσότερο στον τουρισμό και με τον στρατηγικό στόχο να αποτελέσει ενεργειακό κόμβο της Ανατολικής Μεσογείου, καθίσταται απαραίτητη η λεπτομερής γνώση της κατανομής των σεισμικών πηγών. Αυτό προϋποθέτει συστηματική χαρτογράφηση τόσο της ξηράς όσο και του υποθαλάσσιου χώρου.
Η νέα AFG προσφέρει τον πρώτο ενιαίο χάρτη ενεργών ρηγμάτων σε κλίμακα 1:25.000, βασισμένο αποκλειστικά στη μορφολογία του ελληνικού ανάγλυφου.
Συνολικά, η βάση καταγράφει 3.815 ίχνη ρηγμάτων, τα οποία ομαδοποιούνται σε 892 ρήγματα, με περισσότερα από τα μισά να χαρτογραφούνται για πρώτη φορά. Περιλαμβάνονται επίσης 35 επιφανειακές διαρρήξεις που συνδέονται με ιστορικούς σεισμούς.
Κάθε ρήγμα κατατάσσεται ως:
- Ενεργό, όταν εμφανίζει πρόσφατη παραμόρφωση στο τοπίο
- Πιθανώς ενεργό, όταν διακρίνεται αλλά δεν υπάρχουν σαφείς ενδείξεις πρόσφατης δραστηριότητας
- Αβέβαιο, όταν η ύπαρξή του απαιτεί πρόσθετη επιβεβαίωση
Επιπλέον, η ομάδα επισημαίνει ότι ο βαθμός έντασης της μορφής τους μαρτυρά την ηλικία της τελευταίας δράσης: τα ίχνη με όψη «μαχαιριάς» υποδηλώνουν σεισμούς μέσα στον Ολόκαινο (τελευταία 10.000 χρόνια), ενώ τα πιο στρογγυλεμένα υποδηλώνουν παλαιότερες διεργασίες.
Περισσότερα από 2.000 ίχνη ρηγμάτων χαρακτηρίζονται ως ενεργά, ενώ περίπου 1.600 ως πιθανώς ενεργά.
Η ανάλυση κατέδειξε ότι περισσότερα από τα μισά ενεργά ρήγματα επηρεάζουν καθοριστικά τη γεωγραφία της χώρας: ελέγχουν την πορεία των ποταμών, τη συσσώρευση ιζημάτων, ακόμη και τα φυσικά όρια μεταξύ βουνών και κοιλάδων. Αυτό σημαίνει ότι ορισμένα ρήγματα παραμένουν ακόμη κρυμμένα κάτω από νεότερα γεωλογικά υλικά.
Τα Ψηφιακά Μοντέλα Εδάφους προσφέρουν πλέον εξαιρετική ακρίβεια, επιτρέποντας στους γεωεπιστήμονες να εντοπίζουν αόρατες με γυμνό μάτι δομές. Πρόκειται για τρισδιάστατες αναπαραστάσεις όπου κάθε σημείο έχει συγκεκριμένο υψόμετρο, αποκαλύπτοντας λεπτομέρειες της επιφάνειας που βοηθούν στην αναγνώριση ενεργών ρηγμάτων.
Ωστόσο, όπως τονίζει η Δρ. Βασιλική Μουσλοπούλου, η τεχνολογία από μόνη της δεν αρκεί. Η χαρτογράφηση ενεργών ρηγμάτων είναι κρίσιμη για την ασφάλεια και τον σωστό σχεδιασμό υποδομών, όπως δρόμοι, γέφυρες, φράγματα και ενεργειακά έργα. Οι πληροφορίες της AFG, σε συνδυασμό με σεισμολογικές και γεωδαιτικές καταγραφές, θα ενισχύσουν τα ελληνικά μοντέλα σεισμικής επικινδυνότητας.
Ο Dr John Begg επισημαίνει ότι η ερμηνεία των DEMs απαιτεί την «εμπειρική ματιά» του γεωλόγου, που μπορεί να διακρίνει ένα τεκτονικό μέτωπο από μια επιφάνεια διάβρωσης. Οι ψηφιακές ενδείξεις επαληθεύονται μέσω κριτηρίων ενεργότητας, επιτόπιων παρατηρήσεων και σύγκρισης με προηγούμενες μελέτες (έναν συνδυασμό δηλαδή τεχνολογίας και δεκαετιών γεωλογικής γνώσης).
Σε μια χώρα με έντονο ανάγλυφο όπως η Ελλάδα, η συστηματική παρατήρηση μπορεί να ξεχωρίσει τα ίχνη των σεισμών από εκείνα της διάβρωσης ή της ανθρώπινης δραστηριότητας. Εξειδικευμένες εικόνες με ειδικό φωτισμό (hillshades) ή αποτύπωση κλίσεων (slopemaps) αποκαλύπτουν σημάδια όπως η αντιστροφή μιας κοιλάδας, η εκτροπή ενός ποταμού ή η τριγωνική μορφή ενός μετώπου βουνού χαρακτηριστικά αποτυπώματα παλαιών σεισμών.
Η βάση AFG διατίθεται ελεύθερα στο κοινό. Μέσα από έναν διαδραστικό χάρτη, κάθε πολίτης, μηχανικός ή ερευνητής μπορεί να εντοπίσει τα ενεργά ρήγματα της περιοχής του και να γνωρίσει τα βασικά χαρακτηριστικά τους. Η ομάδα ευελπιστεί ότι η AFG θα συμβάλει ουσιαστικά στις ελληνικές προσπάθειες καταγραφής σεισμικών πηγών και θα αποτελέσει πρότυπο για άλλες σεισμικά ενεργές χώρες.
