Το πέρασμα στη λήθη των διεθνών φορέων, το σημαντικότερο επίτευγμα του 20ου αιώνα,αφήνει τεράστιο πεδίο για ευκαιρίες για τις Μεγάλες Δυνάμεις, και δε μπορούμε από τώρα να πούμε ποια θα κληθεί να αποφύγει την γενική καταστροφή.
Στο χρόνο που φεύγει,οι διεθνείς πολιτικές απαλλάχτηκαν από όλα τα απομεινάρια της ικανότητας ελέγχου , νοητής ως η ικανότητα των κρατών να λύνουν τα πιο θεμελιώδη προβλήματα μέσα στο πλαίσιο επισήμων ή μη φορέων, καθώς επίσης και της δημοκρατίας — η πιθανότητα δίκαιης μεταχείρισης των συμφερόντων των χωρών ανεξάρτητα από τη δύναμή τους. Στη θεωρία ,οι παγκόσμιες αλλαγές στην ισορροπία της δύναμης ,οι οποίες προκλήθηκαν από την ανάπτυξη της Κίνας και την αντίδραση της Δύσης σε αυτή , αρχικά δεν άφησαν πολύ χώρο στις ηγετικές δυνάμεις να αναλογιστούν τα συμφέροντα των άλλων μαζί με τα δικά τους.
Όμως, μέχρι πρότινος, κάποιος θα περίμενε ότι η σημαντικότερη συνέπεια της καταστροφής του μονοπωλίου των ΗΠΑ και των κοντινότερων συμμάχων τους να παίζουν το ρόλο του παγκόσμιου διανομέα συμφερόντων, θα ήταν ο εκδημοκρατισμός της διεθνούς πολιτικής: η ανάγκη να δημιουργηθούν ευρείς συνασπισμοί ικανοί να λύσουν τα σημαντικότερα ζητήματα στη βάση σχετικά ίσων συμφερόντων. Αυτό, με τη σειρά του, μπόρεσε να αυξήσει την δυνατότητα ελέγχου παγκοσμίων θεμάτων, η οποία ήταν ιδιαίτερα κλονισμένη στις δεκαετίες από τον Ψυχρό Πόλεμο.
“Όπως μπορούμε να δούμε, αυτές οι προσδοκίες αποδείχτηκαν να μη συνδέονται επαρκώς με την πραγματικότητα ,και τώρα οι χώρες αντιμετωπίζουν, όχι το καθήκον του πώς να βελτιώσουν τον ανθρώπινο πολιτισμό και τη συνεργασία μεταξύ τους, αλλά το πώς θα διαχειριστούν τη σχετική γενική βαναυσότητα.”
Αυτό που μέχρι πρόσφατα θεωρείτο πλαίσιο των πιο διαδεδομένων αντιλήψεων,έχει γίνει η νέα νόρμα της διεθνούς αλληλεπίδρασης. Ο βαθμός ευθύνης για το τι συμβαίνει στις ηγεμονικές χώρες της Δύσης είναι υψηλότερος μόνο επειδή η Δύση έχει συνολικά τη μεγαλύτερη ικανότητα δύναμης μέχρι τώρα.
Η πανδημία του Covid-19, η οποία ξεκίνησε το Δεκέμβριο του 2019 στην Κίνα έχει εντείνει το πρόβλημα του να πειστούν οι πολίτες σχετικά με τη δικαιοσύνη της υπάρχουσας τάξης τόσο πολύ ώστε δεν άφησε καμία ευδιάκριτη ευκαιρία σε αυτούς να αγωνιστούν για δικαιοσύνη στα διεθνή θέματα. Αν το 2020 ήταν περισσότερο μία χρονική περίοδος κατά την οποία τα διεθνή συστήματα βρίσκονταν σε κατάσταση σοκ λόγω της ξαφνικής απειλής,τότε το 2021 ήταν περίοδος προσαρμογής στις καινούργιες συνθήκες.Έτσι,η εγωιστική συμπεριφορά που εφαρμόζεται από τα κράτη έχει γίνει η σημαντικότερη πηγή διατήρησης αυτών των υψηλότερων μορφών κοινωνικής οργάνωσης.
Σπάνιες εκδηλώσεις ανθρωπισμού, όπως η πρόταση της Ρωσίας να ανασταλούν οι κυρώσεις κατά του Ιράν και άλλων χωρών κατά τη διάρκεια της πανδημίας ,έγιναν οι εξαιρέσεις που απλά επιβεβαιώνουν τον κανόνα. Το τελευταίο και πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ανθρωπιστική καταστροφή η οποία απειλεί το Αφγανιστάν μαζί με το πάγωμα των εξωτερικών του στόχων- επακόλουθα της επιστροφής των Ταλιμπάν στην εξουσία στην Καμπούλ. Οι Δυτικές χώρες ,η Ρωσία η Κίνα και άλλες παρέχουν ανθρωπιστική βοήθεια σε αυτή τη χώρα, όμως δεν υπάρχει ανάγκη να γίνεται λόγος για επίλυση των συστημικών προβλημάτων που αντιμετωπίζει το Αφγανιστάν, ακόμη και βραχυπρόθεσμα. Στην πραγματικότητα,η Δύση δεν έχει κανέναν απολύτως λόγο να εύχεται τη σταθεροποίηση του Αφγανιστάν , αφού η μεταμόρφωσή του σε πηγή αστάθειας για τις γειτονικές χώρες ωφελεί τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους.
Η γεωπολιτική και σχετιζόμενες με αυτή σκέψεις ήρθαν στο προσκήνιο. Η αναπόφευκτη τάση των κρατών να επικεντρώνονται σε εσωτερικά θέματα εν όψει τέτοιας πρόκλησης ,όπως η πανδημία, τα αναγκάζει να βλέπουν οποιοδήποτε διεθνές πρόβλημα,στην καλύτερη περίπτωση,μέσα από το πρίσμα των διπλωματικών τους σχέσεων με άλλες δυνάμεις. Η Κίνα δείχνει σε ολόκληρο τον κόσμο ένα παράδειγμα του πώς μία χώρα μπορεί να αποκλειστεί από τον κόσμο,αν και δύο χρόνια πριν θεωρείτο ένα εναλλακτικό κέντρο βαρύτητας. Η Ρωσία επικεντρώνεται ολοένα και περισσότερο στην δική της εγχώρια ανάπτυξη, μολονότι εξακολουθεί να εκπληρώνει τις υποχρεώσεις της απέναντι στους γείτονές της. Η Ευρώπη το 2021 εξαφανίστηκε από τη διεθνή αρένα ως θετικός παράγοντας και τώρα παρουσιάζεται αποκλειστικά σαν πηγή ενδιαφέροντος για τις αναπτυσσόμενες χώρες.Η “Σύνοδος των Δημοκρατιών” υπό την ηγεσία των ΗΠΑ ξεκάθαρα δεν ήταν ένας φορέας υπεύθυνος για τον παγκόσμιο συντονισμό πολιτικών οι οποίες προάγουν μία εναλλακτική λύση στην Κίνα, και ούτε καν φαρσοκωμωδία,αλλά απλά ένα επίσημο γεγονός .Επιπλέον, πραγματοποιήθηκε με βιντεοδιάσκεψη.
Μέσα σε αυτές τις συνθήκες, είναι δύσκολο να καθορίσουμε ποιες χώρες θα επηρεαστούν περισσότερο και θα αναγκαστούν να ανταποκριθούν στις πιο δύσκολες προκλήσεις. Η νέα τάξη πραγμάτων είναι πιθανό να βάλει ένα τέλος στην επιθυμία μεμονωμένων οικονομιών να αναπτύξουν την παραγωγή ή να ενταχθούν σε εμπορικές αλυσίδες οι οποίες προωθούνται από τους ηγέτες της παγκοσμιοποίησης. Η παγκοσμιοποίηση ,όπως τη γνωρίζουμε,γενικά πεθαίνει και δεν έχει νόημα να βασιζόμαστε στην αναβίωσή της. Αυτά,φυσικά,είναι τα πιο δυσάρεστα νέα για τα περισσότερα κράτη τα οποία δεν έχουν συσσωρεύσει πλούτο,όπως η Δύση,ή δεν αποτελούν κολοσσιαίες εγχώριες αγορές ,όπως η Κίνα, ή, δυνητικά η Ινδία.
Επιπλέον, η πορεία της πανδημίας επισημαίνει ότι, λόγω αντικειμενικών ή υποκειμενικών λόγων, η Ρωσία και άλλες “μεταβατικές”χώρες έχουν χάσει την ευκαιρία τους να δημιουργήσουν βιώσιμες εθνικές οικονομίες και κοινωνικά συστήματα. Πρωτίστως, είναι η περίθαλψη, η οποία έχει υποστεί το μεγαλύτερο πλήγμα. Όμως,ανάμεσα σε τέτοιες χώρες,μόνο η Ρωσία έχει μία εντυπωσιακή ικανότητα να διασφαλίζει την κυριαρχία της και τους φυσικούς πόρους της. Για όλους τους άλλους,και κυρίως για τους γείτονες της Ρωσίας στην πρώην ΕΣΣΔ , η καινούργια ποιότητα της διεθνούς πολιτικής και η παγκόσμια οικονομία δεν υπόσχονται τίποτα καλό.
Ή πεποίθηση ότι η Δύση θα επανακτήσει τη δύναμή της και θα μπορέσει να παίξει το ρόλο του “καλού ηγεμόνα” φθίνει, όμως ούτε οι ελπίδες για την άνοδο της Κίνας αυξάνονται.”
Για την Κίνα και τη Ρωσία, η παγκόσμια αρένα απέτυχε επίσης να αποφέρει καλά νέα.Πρώτον, η Δύση απέδειξε ότι ήταν πολύ πιο αποφασισμένη-από όσο θα περίμενε κανείς- να καταστρέψει τη βάση της διεθνούς τάξης. Τα απομεινάρια της Φιλελεύθερης Τάξης καταστρέφονται από τους ιδρυτές της πολύ πιο γρήγορα και πιο ενεργά από ότι θα ήθελε η Ρωσία και το Πεκίνο. Η πολιτική της μονομερούς οικονομικής πίεσης σημαίνει ότι οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους δε βλέπουν πλέον την πιθανότητα αποκατάστασης της παγκόσμιας κυριαρχίας υπό την ηγεσία τους.
Δεύτερον, η Κίνα και η Ρωσία δεν είχαν ποτέ σχέδια να καταστρέψουν τη μετά Ψυχρού Πολέμου τάξη και δεν επέδειξαν επαναστατική συμπεριφορά. Τώρα, πρέπει να προσαρμοστούν σε έναν κόσμο από τον οποίο οι προηγούμενοι κανόνες συντονισμού έχουν εξαφανιστεί. Και οι δύο δυνάμεις ανταποκρίνονται σε αυτήν την πρόκληση με διαφορετικούς τρόπους. Η Κίνα απομονώνεται και κλείνεται στον εαυτό της,υποκινώντας την παγκόσμια δικαίωση για την απειλή της πανδημίας. Η Ρωσία προσπαθεί να χτίσει ένα πιο σταθερό σύστημα διεθνούς αλληλεπίδρασης στην Ευρώπη,μειώνοντας την παρουσία της στην Ασία και καταφεύγοντας σε μία πιο ευέλικτη πολιτική στις γειτονικές της χώρες.
Η Δύση, ως ο πιο δυνατός παίκτης, ακόμη διατηρεί την ικανότητα να δρά συλλογικά ,αν και αντιμετωπίζει και αυτή σοβαρές προκλήσεις. Οι ΗΠΑ δε μπορούν πλέον να δώσουν πολλά στους συμμάχους τους, και η πίστη της Ευρώπης βασίζεται ολοένα και περισσότερο στην αντίληψη και κατανόηση ότι μία μία οι Ευρωπαϊκές χώρες θα χάσουν εντελώς την ικανότητά τους να διατηρήσουν την επιρροή τους στον κόσμο. Το 2021, η κυριαρχία της ΕΕ τελικά έγινε ένα προϊόν ,ούτε καν στρατηγικού ενδιαφέροντος,αλλά καλής θελήσεως των ΗΠΑ.Η κρίση ηγεσίας — φυσικό αποτέλεσμα της γενικής ικανοποίησης με την μετά Ψυχρού Πολέμου κατάσταση — έπληξε τις Δυτικές χώρες στο μεγαλύτερο βαθμό. Μέχρι τώρα, αποζημιώνεται από τα δημοκρατικά συστήματα και τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα τα οποία έχουν συσσωρευτεί πάνω από 500 χρόνια συγκριτικά με την υπόλοιπη ανθρωπότητα.Όμως, είναι αδύνατο να πούμε με σιγουριά πόσο θα συνεχιστεί το όφελος αυτής της επίδρασης. Η αμυντική στάση η οποία τηρείται πλέον από την Κίνα και τη Ρωσία μας επιτρέπει να πούμε ότι αυτές οι δυνάμεις γνωρίζουν ότι ο χρόνος λειτουργεί υπέρ τους,όμως αξιολογούν τις δικές τους πηγές και πόρους αρκετά συνετά.
Η νέα εποχή της διεθνούς πολιτικής και της παγκόσμιας οικονομίας η οποία ήρθε το 2021 δεν χρειάζεται ιστορικές αναλογίες. Μόνο και μόνο επειδή ο αριθμός των επισήμως ανεξαρτήτων χωρών δεν ήταν ποτέ άλλοτε τόσο σημαντικός, και η τάση τους για συγκριτικά ηθική συμπεριφορά δεν έχει υποβληθεί ποτέ ξανά σε τέτοιες δοκιμασίες. Το πέρασμα στη λήθη των διεθνών φορέων, το σημαντικότερο επίτευγμα του 20ου αιώνα , αφήνει τεράστιο πεδίο για ευκαιρίες για τις Μεγάλες Δυνάμεις, και δε μπορούμε από τώρα να πούμε ποια θα κληθεί να αποφύγει την γενική καταστροφή.
*O Έρολ Ούσερ (Erol User) είναι πρόεδρος και CEO της USER HOLDİNG. Επιχειρηματίας και φιλάνθρωπος, πρόκειται έναν από τους καινοτόμους παίκτες της επιχειρηματικής τουρκικής σκηνής. Η USER HOLDİNG είναι επενδυτική τραπεζική εταιρεία που προσφέρει συμβουλευτικές υπηρεσίες τόσο σε τουρκικές όσο και διεθνείς εταιρείες.
