Επτά δεκαετίες από τότε που ο Ρομπέρ Σουμάν έθετε τις βάσεις της σημερινής ΕΕ, στις 9 Μαΐου του 1950, η πανδημία θέτει νέες δυσκολίες και προκλήσεις στην Ενωση.

Προτείνοντας τον από κοινού έλεγχο της παραγωγής άνθρακα και χάλυβα, που ήταν οι σημαντικότερες πρώτες ύλες για την πολεμική βιομηχανία χωρών που βρέθηκαν σε αντίπαλα πολεμικά στρατόπεδα, ο διαπρεπής Γάλλος νομικός και υπουργός Εξωτερικών Ρομπέρ Σουμάν στις 9 Μαΐου του 1950 θέτει τις βάσεις για τη δημιουργία ενός υπερεθνικού ευρωπαϊκού θεσμού, που θα οδηγήσει σταδιακά στη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ενωσης.

Είναι η εποχή που η Ευρώπη προσπαθεί ακόμη να επουλώσει τις πληγές της από τον πιο αδυσώπητο πόλεμο στην Ιστορία της. Δείχνει αποφασισμένη να αποτρέψει την επανάληψη ενός τέτοιου ολέθριου και έτοιμη να αλλάξει το πεπρωμένο της. Η νέα ελπίδα γεννιέται μέσα από την εμπέδωση της ειρήνης, της συνεργασίας και της αλληλεγγύης.

Αξίες διαχρονικές και προοδευτικές ταυτόχρονα που διασφαλίζουν ότι η ανθρωπότητα θα βγει ωφελημένη από τις αλλαγές που συντελούνται στον πλανήτη. Εβδομήντα χρόνια μετά, η θεώρηση αυτή προβάλλει πιο αναγκαία από ποτέ καθώς η επέτειος της Διακήρυξης Σουμάν συμπίπτει με μια υγειονομική πανδημία που σάρωσε την ευρωπαϊκή ήπειρο. Οι απώλειες του κορωνοϊού σε ζωές είναι ανυπολόγιστες ενώ οι προκλήσεις σε υγειονομικό, οικονομικό, πολιτικό και διπλωματικό επίπεδο είναι πρωτοφανείς.

Η Ευρωπαϊκή Ενωση ωστόσο βρέθηκε απροετοίμαστη ενώπιον αυτής της συνθήκης. Για άλλη μια φορά έδειξε την απροθυμία της να διαχειριστεί σε υπερεθνικό επίπεδο μια νέα παγκόσμια κρίση – αυτή τη φορά υγειονομική – που χτύπησε την πόρτα της. Είδε μέλη της να θρηνούν χιλιάδες νεκρούς, είδε τις οικονομίες τους να καταρρέουν. Μέχρι σήμερα δεν έχει επιδιώξει να συντονίσει ή έστω να προτείνει μια κοινή στρατηγική για την αντιμετώπιση της πανδημίας σε επίπεδο υγειονομικό, αφήνοντας τα κράτη της να χαράξουν διαφορετική πολιτική. Επέβαλε δε το κλείσιμο των μεταξύ τους συνόρων. Ποιος μπορεί να ξεχάσει την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Κρίστιν Λαγκάρντ όταν δήλωνε σας αρχές Μαρτίου, οπότε και η Ιταλία (η τρίτη μεγαλύτερη οικονομία της ευρωζώνης) μέτραγε ήδη εκατόμβες νεκρών, ότι δεν είναι καθήκον της Τράπεζας να βοηθήσει τη χώρα σας αγορές ομολόγων, προκαλώντας την ίδια κιόλας στιγμή καταβαράθρωση -17% στο χρηματιστήριο του Μιλάνου και θέτοντας σε κίνδυνο τα μέτρα στήριξης που είχε ήδη να αναγγείλει η Κομισιόν.

Υπό το βάρος της κατακραυγής για την αποτυχία της Ενωσης να δώσει απαντήσεις, η πρόεδρος της Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν έσπευδε σε ρόλο πυροσβέστη να ανακοινώσει ένα «ταμείο ανάκαμψης» που θα βοηθήσει πρωτίστως τις οικονομίες που πλήττονται καίρια από την πανδημία.

Τις τελευταίες εβδομάδες ωστόσο, οι ηγέτες της ΕΕ διαφωνούν για το εύρος του, ενώ η καλύτερη δυνατή λύση – η έκδοση ενός ομολόγου από την ΕΚΤ, επιχείρημα που υιοθέτησαν σχεδόν στο σύνολό τους έγκυροι οικονομολόγοι – προσκρούει στις ενστάσεις της Γερμανίας και των λοιπών δορυφόρων της.

Η προσέγγιση του Βορρά παραμένει ίδια και απαράλλακτη με αυτή την ατελέσφορη επιχειρηματολογία που ασπάστηκε το Βερολίνο και ο εύρωστος Βορράς το 2010 στη σκιά της παγκόσμιας χρηματοπιστωηκής κρίσης, η οποία έπληξε αλύπητα την αδύναμη περιφέρεια της ευρωζώνης. Η Ενωση ενός κοινού παρονομαστή και της αμοιβαιοποίησης των κινδύνων είναι ξανά απούσα.

Το ίδιο διχασμένη, βραχυκυκλώνει σε μυωπικά επιχειρήματα την ώρα που άπαντες ομολογούν ότι για να αντιμετωπισθούν οι παρενέργειες της πανδημίας στην ευρωζώνη χρειάζονται ρηξικέλευθα εργαλεία και τομές μεγάλης κλίμακας. Ετσι θα επανεκκινήσει η οικονομία την επόμενη μέρα της πανδημίας και όχι με ημίμετρες πολιτικές. Σήμερα, και ενώ απαντήσεις στα ερωτήματα για το πόσο θα διαρκέσει η πανδημία, για το αν θα υπάρξει δεύτερο ή τρίτο κύμα όπως πολλοί φοβούνται, για το αν θα υπάρξει και πάλι γενικευμένη καραντίνα δεν έχουν δοθεί, γίνεται ακόμη πιο επιτακτική αυτή η ανάγκη. Οι προβλέψεις για την ύφεση στην ευρωζώνη δεν αφήνουν άλλωστε περιθώρια αισιοδοξίας.

Οικονομική ύφεση «ιστορικών διαστάσεων»

Στην πρώτη της δημοσιοποιημένη εκτίμηση για την οικονομία μετά το ξέσπασμα της πανδημίας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κάνει λόγο για ύφεση «ιστορικών διαστάσεων» εξαιτίας της πανδημίας του κορωνοϊού, η οποία αναμένεται ότι θα φθάσει στα επίπεδα-ρεκόρ του 7,7% το 2020. Η Κομισιόν προκρίνει ένα ισχυρό ευρωπαϊκό πλάνο ανάκαμψης, το οποίο θα βοηθήσει τις εθνικές δράσεις, αλλιώς – αναφέρει – υπάρχει κίνδυνος σοβαρών στρεβλώσεων εντός της ενιαίας αγοράς και εν τέλει διαίρεσης της ευρωζώνης. Αναλυτές προβλέπουν ότι ο κόσμος που θα αναδυθεί μετά την πανδημία (οψέποτε τελειώσει) θα είναι πιο απρόβλεπτος και ασταθής από ποτέ. Οι Ηνωμένες Πολιτείες του Τραμπ βρίσκονται στη δίνη του δικού τους απομονωτισμού και σε συνδυασμό με την εσωστρέφεια της ΕΕ αφήνουν ένα μεγάλο κενό στην παγκόσμια σκακιέρα, το οποίο έχει ήδη αρχίσει να καλύπτει ο εξ Ανατολών αναδυόμενος κινεζικός γίγαντας. Πέντε χρόνια νωρίτερα από τη Διακήρυξη Σουμάν, η ναζιστική Γερμανία έπνεε τα λοίσθια. Μεγάλο μέρος της χώρας είχε καταληφθεί από σοβιετικά και συμμαχικά στρατεύματα ενώ ο στρατός του Χίτλερ είχε καταρρεύσει. Στις 9 Μαίου σε ένα προάστιο του Βερολίνου, ο ανώτατος διοικητής της Βέρμαχτ υπογράφει την άνευ όρων συνθηκολόγηση της Γερμανίας, επισφραγίζοντας το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Με το τέλος της ναζιστικής απειλής και μέσα από τα συντρίμμια πολέμου η Ευρώπη έθετε ως πρωταρχικό στόχο να μπει τέλος στο μίσος και να δημιουργηθούν οι συνθήκες για ειρήνη και ευημερία.

Η αλήθεια είναι όμως ότι υπήρχαν θαρραλέοι πολιτικοί, όπως ο Αντενάουερ, ο Τσόρτσιλ, ο Ντε Γκάσπερι και ο Σουμάν. Πόσο λείπουν τέτοιες μορφές σήμερα..


Της Μαριλένα Γεραντώνη από το Βήμα της Κυριακής